شورش واگنر چه معنایی داشت؟ «همه باختند»، «پوتین نشان داد که بر اوضاع مسلط نیست»

بسیاری با توجه به سرعت رخدادها و از آن عجیب‌تر سرعت فروکش کردن‌ آن، این برداشت را داشتند که کل ماجرا یک نمایش بوده است.

اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند که این طور نبوده است. ولادیمیر گلمن،‌ استاد علوم سیاسی در دانشگاه اروپایی سن پترزبورگ می‌گوید «صحنه‌پردازی چنین نمایش‌هایی بسیار دشوار است. چنین کاری نیاز به مهارت‌های کارگردانی و بازیگری فوق‌العاده از کسانی دارد که هیچ جای دیگری چنین مهارت‌هایی را به نمایش نگذاشته‌اند.»

حمایت از پریگوژین

یوگنی روشچین از دانشگاه پرینستون معتقد است که پریگوژین رویای شورش را به تنهایی در سر نداشته بلکه به حمایت درونی گروه خود متکی بوده است. به گفته این پژوهشگر دانشگاهی پریگوژین، تاجری با سابقه جنایی است که توانسته یک شرکت خصوصی شبه‌نظامی با قدرتی بی‌نظیر تاسیس کند که اعضای آن تجربه جنگی دارند.

روشچین می‌گوید روشن است که فرماندهی تعدادی از مهم‌ترین یگان‌های واگنر بر عهده افسران برجسته است و جلب حمایت آنها برای کسی که در دنیای تجارت و سیاست بوده،‌ کاری بزرگ محسوب می‌شود. به همین دلیل این ماجرا تنها داستان پریگوژین نیست، بلکه نشان‌دهنده حمایت از او در حلقه افسران نظامی است.»

به باور یوگنی روشچین بعضی از این فرماندهان با عناصری در داخل وزارت دفاع،‌ سازمان‌های اطلاعاتی و گروه‌های قدرتمندی در ارتباط هستند که نارضایتی از عملکرد سرگی شویگو و وضعیت ارتش روسیه،‌ وجه مشترک آنها است.

به گفته گلمن فرمان اخیر شویگو که بر اساس آن همه سربازان تحت فرمان گروه واگنر در اوکراین باید با وزارت دفاع قرارداد امضا می‌کردند، احتمالا انگیزه اصلی را برای شورش پریگوژین فراهم کرده است. این فرمان با انتقاد تند او روبرو شد که اعلام کرد «هیچ یک از نیروهای واگنر قدم در این راه شرم‌آور نخواهند گذاشت. هیچ قراردادی در کار نیست.»

گلمن می‌گوید «چنین چیزی برای پریگوژین قابل قبول نبود چون با این کار استقلالش را از دست می‌داد و نیروهایش تحت کنترل وزارت دفاع در می‌آمدند. او بخش بزرگی از منابع و حوزه نفوذ سیاسی خود را از دست می‌داد.»

در هر صورت اگر هدف از شورش پریگوژین حفاظت از چیزی بود که در طول سال‌ها ساخته بود،‌ او به هدفش نرسید و شکست خورد. همان طور که کرملین اعلام کرد نیروهای واگنر که در شورش شرکت نداشته‌اند، با وزارت دفاع قرارداد امضا خواهند کرد.

«این طور نمی‌تواند ادامه پیدا کند»

گریگوری یودین،‌ استاد دانشگاه شانینکا در مسکو می‌گوید با شورش پریگوژین نارضایتی‌هایی که در گوشه و کنار جامعه روسیه در حال شکل گرفتن بود، به نقطه اوج خود رسید.

به گفته او نارضایتی‌ها بعد از آغاز «عملیات ویژه نظامی» شکل گرفت؛ جنگی که ادامه آن با وضعیت جاری چندان عملی نیست.

آقای یودین توضیح می‌دهد «عواملی با زمینه‌های سیاسی متفاوت درباره پریگوژین وجود دارد. یکی بحث نظامی‌گری افراطی است که می‌گوید: وضعیت نمی‌تواند به این صورت ادامه پیدا کند و ما باید با سازماندهی بیشتر و تهاجمی‌تر به جنگ ادامه دهیم. زاویه دیگر موضوع صلح‌سازی است: وضعیت نمی‌تواند این طور ادامه پیدا کند و ما باید به مذاکره رو بیاوریم،‌ مخصوصا الان که روشن است جنگیدن برای ما دشوار شده است.»

هم‌زمان یودین می‌گوید هنوز زود است که رفتار پریگوژین را تلاشی برای پایان دادن به جنگ تعبیر کنیم. او بر این باور است که تمام آنچه این ماجرا نشان می‌دهد، افزایش بدبینی در جامعه روسیه به جنگ با اوکراین است.

به باور یودین «پوتین یک سال و نیم است که همان قصه همیشگی را برای همه تعریف می‌کند. در حالی که افکار عمومی به این سمت می‌رود که وضعیت نمی‌تواند به همین شکل ادامه پیدا کند. این همان چیزی است که پریگوژین به وضوح آن را نشان داد.»

چرا رژه مزدورها به سوی مسکو با مقاومت روبرو نشد؟

در آغاز رژه نیروهای واگنر به سوی مسکو، آنها تقریبا بدون هیچ مقاومتی وارد شهر روستوف-نا-دونو شدند. آنجا ساختمان «نیروهای گروه جنوبی» را به عنوان مقر اصلی خود تسخیر کردند و رژه واگنر در چند مسیر در مناطق مختلف، بدون مقاومت قابل توجهی ادامه پیدا کرد.

یودین می‌گوید «البته که اگر روسیه ارتش منظم و متمرکزی داشت و مشغول اشغال سرزمین‌های کشور همسایه نبود، می‌توانست جلو این رژه را بگیرد.»

چه نتیجه‌ای می‌توان گرفت؟

گلمن، استاد دانشگاه اروپایی سن پترزبورگ معتقد است که شورش پریگوژین و گروه واگنر نشان‌دهنده افول شدید نظام روسیه است.

او می‌گوید روسیه قدرت و اختیارات چشمگیری را به یک فرد واگذار کرد و سال‌ها به او پر و بال داد. به گفته او شرکت‌های خصوصی نظامی یک کشور «معمولا خیلی دورتر از مرزهای خود آن کشور فعالیت می‌کنند و تصور عمومی این است که دولت آنها را تحت کنترل خود دارد… اما در روسیه امروز واگنر توانست بخشی از قدرتی را که مختص حکومت است، در دست بگیرد، رو در روی آن بایستد و حتی شرایط خودش را به دولت دیکته کند».

هنوز معلوم نیست که چه وعده‌ای به پریگوژین داده‌اند تا او را راضی کنند رژه نیروهایش به سوی مسکو را متوقف کند و آنها را به پایگاهشان برگرداند. به گفته گلمن «درست است که دولت راه کنار آمدن با گروه مزدوری را که مناطقی را اشغال کرده بودند،‌ پیدا کرد اما باز هم چنین چیزی در حوزه کشورداری خط قرمز محسوب می‌شود.»

برنده و بازنده چه کسانی بودند؟

به باور گلمن همه باختند: «پوتین نشان داد که همیشه بر اوضاع مسلط نیست… پریگوژین هم زیادی خودش را دست بالا گرفت و در نهایت مجبور شد سر جایش بنشیند.»

گلمن یادآوری می‌کند که در تمام طول این ماجرا خبری از دو فرمانده ارشد نظامی روسیه -سرگی شویگو (وزیر دفاع) و والری گراسیموف (رئیس ستاد کل ارتش روسیه)- نشد. او می‌گوید که این موضوع «کاملا اعتبار آنها را حتی در میان نیروهای تحت امرشان خدشه‌دار کرد».

یودین،‌ استاد دانشگاه شانینکا در مسکو می‌گوید که دعوای پریگوژین و رهبری روسیه را نمی‌توان تمام‌شده فرض کرد.

نیکلای پتروف، تحلیلگر سیاسی، معتقد است که بعد از این ماجراها پوتین در چشم مردم روسیه ضعیف‌تر شده است.

یوگنی روشچین، پژوهشگر دانشگاه پرینستون هم می‌گوید شورش پریگوژین نشان‌دهنده شکافی عمیق در نظام روسیه است که ارتش در آن نقشی پررنگ دارد اما بازیگری مستقل نیست.

به گفته روشچین «پوتین و دولتش عادت داشتند که بازیگران اصلی را بدون رویارویی جدی راضی نگه دارند. اما ناگهان یک نفر از حلقه داخلی سر بر آورد و با ایستادن مقابل تمام قواعد نانوشته، نوک قله را نشانه گرفت. به نظر من این نشان می‌دهد که شکاف میان جامعه قدرت در حال عمیق‌تر شدن است. تمام کاری که پریگوژین کرد، نشان دادن این شکاف بود».

ادوارد لوکاس، کارشناس امنیتی در بریتانیا هشدار می‌دهد که تضعیف پوتین ممکن است «دوره‌ای پرتلاطم» را به دنبال داشته باشد.

او می‌گوید «ممکن است ما در ده سال آینده با روسیه‌ای خطرناک و پیش‌بینی‌ناپذیر روبرو شویم. دیگر حتی آن درجه اطمینانی که با وجود پوتین در راس قدرت وجود داشت،‌ در کار نخواهد بود.»