محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ، بلای جان کسب و کار اینترنتی ایران

طبق گزارش مرکز پژوهش اتاق بازرگانی تهران، شاخص مدیران خرید در بخش‌های تولید و خدمات در خرداد امسال رقم ۵۳. ۲۸ درصد بوده در حالی که خرداد ۱۴۰۱ بالاتر از ۶۰ درصد بوده و این کاهش، به معنی رکود اقتصادی است.

برای تهیه شاخص ارزیابی مدیران خرید یا PMI، اتاق بازرگانی ایران، پرسش‌نامه‌ای را از بیست و پنجم هر ماه تا هفتم ماه بعد برای مدیران خرید شرکت‌های بزرگ تولیدی و خدماتی ایران ارسال می‌کند و بر اساس پاسخ آن‌ها گزارشی را منتشر می‌کند.

با وجود رکود اقتصادی، محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ روز به روز بیشتر می‌شود.

هرچند که این محدودیت‌ها برای همه بد نبود.

جلال رشیدی کوچی، نماینده مرودشت در مجلس یازدهم، در گفت‌وگو با سایت عصر ایران گفته است: «عملاً ما شاهد این هستیم که بازار پرسود و مکاره‌ای پشت پرده فیلترینگ شکل گرفته که متاسفانه ۴۰ تا ۵۰هزار میلیارد تومان گردش مالی سالانه آن است. »

شهروندان برای شکستن بخشی از این محدودیت‌ها و فیلترینگ، راه‌حال‌های دیگری هم دارند.

این روز‌ها خبر خرید و فروش سیم کارت کشور‌های استونی، انگلیس، آمریکا و کانادا برای دور زدن از فیلترینگ در ایران داغ شده و این سیم کارت‌ها ت بین ۱۰ تا ۹۰ میلیون تومان خرید و فروش می‌شود.

سیم کارت این کشور‌ها در ایران به راحتی آنتن می‌دهد.

هر چقدر هم راه حل برای دور زدن فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی وجود داشته‌باشد، ولی بازار خرید و فروش اینترنتی همچنان کساد است و چنگی به دل نمی‌زند.

در نیمه اول پارسال، قبل از محدودیت‌های جدید، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیک گفته «گردش مالی بازار اینترنتی ۱۲۳۰ هزار میلیارد تومان بود. »

یعنی یک چهارم از حجم کل نقدینگی ۵۴۰۱ هزار میلیارد تومانی آن زمان ایران بود.

البته این آمار مربوط به شرکت‌ها و کسب و کار‌هایی است که نزد وزارت صنعت، معدن و تجارت شناسنامه دارند و «اینماد» گرفته یا عضو اتحادیه هستند، بنابراین این رقم بسیار بیشتر از رقم اعلام شده‌است.

اینماد یا نماد اعتماد الکترونیک (E-Namad) نشانه‌ایست که توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی به کسب‌وکار‌های مجازی ارائه می‌شود.

محدودیت ۴۵۰ هزار فروشگاه اینستاگرامی

در کسب و کار اینترنتی ایران، جایگاه اینستاگرام ویژه و پرطرفدارترین رسانه اجتماعی ایران است.

در سال ۱۴۰۰ مرکز آمار گزارش کرد ۶۸ درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال ایران یعنی حدود ۴۲ میلیون نفر، عضو فعال شبکه اجتماعی و اینستاگرام هستند.

گردش مالی اینستاگرام، طبق گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیک « بین ۲۵ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان بود که حدود ۲. ۷ درصد از کل گردش مالی تجارت الکترونیک کشور بود. و اگر تبلیغات، استوری‌ها و غیره در فضای اینستاگرام را به این رقم اضافه کنیم حدود ۳. ۵ درصد از گردش مالی در این حوزه را شامل خواهد شد. »

به گفته‌امین کلاهدوزان، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیک «تخمین‌زده می‌شود بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار نفر در اینستاگرام صفحه تجارت الکترونیک داشته و مجموعا بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار در این پلتفرم مشغول به کار هستند. »

در اینستاگرام ۴۱۵ هزار فروشگاه ایرانی وجود دارد.

طبق گزارش رسانه تکنولوژی و استارتاپی ایرانی به نام تکرسا از اینستاگرام، قبل از محدودیت، روزانه ۳۱۰ تا ۴۷۰ هزار سفارش خرید و فروش در اینستاگرام انجام می‌شد که که زمینه اشتغال‌زایی مستقیم یک میلیون نفر را فراهم کرده‌بود.

تکرسا گزارش کرده که تقسیم‌بندی صنعتی این کسب و کار شامل ۱۱۳ هزار صفحه پوشاک، ۷۳هزار صفحه خوراکی و اشامیدنی، ۴۲هزار صفحه آرایشی، ۳۲هزار صفحه کیف و کفش، ۲۶ هزار صفحه خانه و آشپزخانه، ۸۵۰۰ صفحه دیجیتال و ۱۲۱ هزار صفحه برای سایر بازار است.

کسادی بازار شبکه‌های اجتماعی

با وجود این بازار بزرگ، جمهوری اسلامی این پلتفرم را در ایران محدود کرده و دسترسی به آن سخت و کسب و کار اینستاگرامی به شدت کساده است.

امیر یکی از فعالان اینستاگرامی به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: « دسترسی به شبکه اجتماعی و پیام رسان‌ها مثل اینستاگرام، واتساپ و تلگرام در ایران همچنان محدود و سخت است. فیلترشکن‌ها هر دو دقیقه قطعی دارند. برای همه افراد جامعه امکان خرید فیترشکن و دسترسی به پلتفرم‌ها ممکن نیست. به عنوان نمونه افراد مسن دیگر رغبتی به استفاده از شبکه‌های اجتماعی ندارد. این به معنی کم شدن بازدید‌ها و کوچک‌تر شدن بازار اینستاگرام است.»

کسب و کار‌های اینترنتی کوچک نیاز به هزینه زیادی ندارد. اجاره مغازه، هزینه‌های انرژی و غیره ندارد. به همین دلیل پرسود است.

صالح فعال اینستاگرامی در بازار پوشاک به بی‌بی‌سی فارسی گفت: « اوائل پارسال حدود ۳۰ نفر نیرو داشتم و از با اینستاگرام پوشاک می‌فروختم. کالا را از شرکت‌های تولیدی داخلی می‌خریدم و با حاشیه سود کمی در اینستاگرام می‌فروختم. مالیات هم پرداخت می‌کردم، ولی امروز سه نفر کار می‌کنیم گردش مالی من از ماهی حدود ۴۵۰ میلیون تومان الان به کمتر از۵۰ میلیون تومان رسیده و پاسخگوی نیرو‌ها نیستم. علت اصلی این وضعیت، نبود مشتری به دلیل سختی در دسترسی به اینترنت و فضای مجازی است. »

کم شدن تجارت پوشاک در اینستاگرام، روی بازار پوشاک اثر گذاشته است.

یک عضو هیات مدیره اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران هم اخیراً به ایلنا گفته است: « سهم پوشاک در سبد خانوار‌های ایرانی در دهه ۸۰ حدود ۷ درصد بود اما در طول این سال‌ها این سهم به حدود ۳. ۵ درصد رسیده‌است. »

احمد رضا یکی از فعالان فضای مجازی که در شهری کوچک در شمال ایران فعال است، به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: «کسب و کار‌های زیادی در شهر‌های کوچک از طریق اینستاگرام و تلگرام محصول خود را می‌فروختند. به عنوان مثال یک مغازه‌دار‌های پوشاک یا خانم‌های آرایشگر یا رستوران‌های محلی از طریق فضای مجازی اقدام به تبلیغ و حتی فروش کالا می‌کنند. بسیاری از کارگاه‌های کوچک محلی از طریق فضای مجازی محصول خود را در سراسر کشور می‌فروختند. حتی یکی از سازندگان در‌های اتوماتیک از طریق اینستاگرام در خارج از ایران و در کشور‌های عربی مشتری پیدا کرده و با آن‌ها کار می‌کرد. ولی از زمانی که شرایط سخت‌تر شده، این کاسبی‌ها خوابیدند. »

اداره پست هم تأیید می‌کند که فروش اینترنتی کمتر از قبل شده است.

معاون فنی و بازرگانی شرکت ملی پست ایران گفته « بخشی از کاهش ترافیک پستی که به دنبال شروع محدودیت اینترنتی از اواخر شهریور ماه رخ داده، حالا ترمیم شده، ولی در مقایسه با قبل هنوز ترافیک پست حدود ۸ تا ۱۰ درصد کمتر از قبل محدودیت‌های اینترنتی است.»

وضعیت مشابهی بر شهرهای کوچک نیز حاکم است.

احمدرضا می‌گوید: « مغازه‌های کوچک با تبلیغات در فضای مجازی محصول خود را در سطح شهر راحت‌تر می‌فروختند و ارتباط خوبی با مشتریان داشتند. ولی الان شرایط آن‌ها سخت‌تر شده و فروش بالایی ندارند. به دلیل رکود اقتصادی و بالا رفتن هزینه اجاره‌ب‌ها، دستمزد و انرژی و مالیات شرایط برای این مغازه‌ها خوب نیست. بازار به شدت کساد است. »

حکومت چندین پلتفرم داخلی ساخته و شهروندان را تشویق می‌کند که در این پلتفرم‌ها و پیام رسان‌های داخلی فعالیت کنند.

حجت یک کانال تلگرامی به بی‌بی‌سی فارسی گفته « پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات) به کسانی که در فضای مجازی فعال هستند، پیشنهاد داده در پلتفرم‌های داخلی مانند روبیکا (شبیه اینستاگرام)، ایتا (شبیه واتساپ) و بله (شبیه تلگرام) فعالیت کنند. ولی مردم به دلیل میزان حفاظت از اطلاعات خود به این اپلیکیشن‌ها اعتماد ندارند و استقبال از آن کم است.»

ضربه جدی به کسب و کار معلولین

معلولین هم تحت تأثیر این محدودیت‌ها قرار دارند.

ایرنا در ۱۸ بهمن ۱۴۰۱ گزارش کرده «طبق آمار جامعه جهانی، معلولان ۱۰ تا ۱۵ درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند که در ایران این آمار ۱۰ درصد محاسبه می‌شود که سه درصد معلولیت شدید و خیلی شدید دارند. بر این اساس جمعیت معلولان ایران بین هشت میلیون نفر برآورد می‌شود.»

اصغر شیرزادی، مدیرعامل انجمن تخصصی معلولان ایران مرداد ۱۳۹۹ به روزنامه اعتماد گفته بیش از ۵۰ درصد از جمعیت ۸ تا ۱۰ میلیون معلول ایرانی بیکار هستند.

با این حال، بهزیستی برای کمک به معلولین بیکار به گزارش ایسنا در دی ۱۴۰۱، حدود ۶۰۰ تا یک میلیون ۷۰۰هزار تومان کمک نقدی می‌کند.

به همین دلیل کسب و کار اینترنتی برای این افراد کمک بزرگی است.

روزنامه شرق در دی ماه پارسال گزارش کرده که فقر در بین افراد معلول به دلیل محدودیت‌ها و فیلترینگ زیاد شده.

این روزنامه نوشته است: «حکومت این افراد را دعوت به پلترفرم‌های داخلی می‌کند، ولی امکانات برای همه در پلتفرم‌های داخلی فراهم نیست. مثلاً افراد نابینا که با کمک اینستاگرام و واتساپ قادر به کسب درآمد بودند، با پلتفرم‌های داخلی قادر به کار کردن نیستند، بنابراین این افراد، وضع معیشتی خوبی ندارند.»

این در حالی است که قبل از این محدودیت‌ها و فیلترینگ، حسین نحوی نژاد، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی به باشگاه خبرنگار جوان گفته بود برای افراد معلول کار در ایران راحت نیست هم زیر ساخت لازم وجود ندارد و هم این افراد توان تهیه لوازم ساده و معمولی برای کار را هم ندارند.