پس از آن که جوزپ بورل، هماهنگکننده اروپایی مذاکرات احیای توافق هستهای (برجام) حدود یک ماه پیش «پایان » مذاکرات را اعلام کرد و متن پیشنهادی «نهایی» خود برای احیای این توافق به رای طرفهای مذاکره گذاشت، مذاکرات ایران و قدرتهای جهانی در تعلیقی غیررسمی قرار دارد.
پنج هفته گذشته به رد و بدل شدن پاسخهای و نقطه نظرهای دو طرف اصلی مناقشه گذشت. تهران و واشنگتن پی در پی با فواصل چند روزه نکته بر نکته کنار متن اضافه کردهاند و روزهای بیم و امید در موفقیت یا شکست مذاکرات را رقم زدند.
جزئیات رسمی اما هرگز از هیچ سو منتشر نشده است.
ظاهرا خواستههای مطرح شده در پاسخ آخر تهران به نظر واشنگتن نپذیرفتنی و پیچیده آمده است.
رفته رفته زمزمههای بلند شده از مقامات ارشد درگیر مذاکرات روشن کرد که مذاکرات هرچند تا آستانه توافق پیش رفته اما حالا در گردنهای سخت قرار دارد؛ آنچنان سخت که دیگر بعید است تا پایان انتخابات ماه نوامبر در آمریکا مذاکرات از برزخ کنونی بیرون آید.
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگکننده مذاکرات کمتر از یک هفته پیش انتظارها برای احیای قریبالوقوع برجام را بیش از پیش کم برآورد کرد. دلیلش: پاسخ آخر ایران به نقطه نظرات آمریکا در خصوص متن پیشنهادی توافق.
لحن و کلمات بیانیه تازه بریتانیا، فرانسه و آلمان هم نشان داد چشمانداز برای احیای برجام تیره و تار است.
تروئیکای اروپایی هم خواستههای ایران را مانع جلو رفتن مذاکرات و موفقیتی که در چند قدمی آن بودهاند، معرفی میکند.
پرونده فعالیتهای هستهای پیشین
ایران پاسخ اخیر خود به پیشنویس توافق احتمالی را منتشر نکرده اما حدس زدن چهارچوب آن از روی سخنان مقامات ایرانی شاید کار سختی نباشد.
سخنگوی دولت ایران هفته پیش تاکید کرد ایران کماکان بر گرفتن تضمین و راستیآزمایی و بسته شدن پرونده پادمانی پافشاری دارد.
ابراهیم رئیسی، شخص رئیس جمهوری ایران هم در نشست خبری اخیر خود گفت که همه مسائل پادمانی ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی پیش از توافق برای احیای برجام باید حل شود.
اخیرا «نور نیوز» نزدیک به شورای امنیت ملی ایران آمریکا را «بدعهد» و اروپا را «بیعمل» خوانده و تاکید کرده که نباید انتظار داشته باشند تهران بدون «اخذ تعهد واقعی و محکم» در رابطه با «همه زمینههایی» که میتواند از مانع انتفاع اقتصادی ایران شود، فعالیتهای هستهای خود را محدود کند.
ایران میخواهد پرونده فعالیتهای پیشین هستهای خود را همراه احیای احتمالی برجام ببندد.
قدرتهای جهانی چراغ سبز نشان دادهاند که از بسته شدن این پرونده حمایت کنند اما تنها به شرط همکاری ایران با آژانس بینالمللی انرژِی اتمی.
رافائل گروسی، دبیرکل آژانس بارها تاکید کرده که این نهاد تنها در صورتی قادر است پرونده کشف اورانیوم در سایتهای هستهای اعلام نشده ایران را ببندد که ایران همکاری کند و درباره منشاء و سرنوشت اورانیوم روشنگری کند.
هرچند ایران رویکرد دبیرکل آژانس را بارها سیاسی خوانده اما خود رافائل گروسی به تازگی در مصاحبهای با سیانان گفت «شادترین مرد جهان خواهم بود اگر این پرونده بسته شود» اما بدون همراهی ایران ممکن نیست.
تقریبا تحلیلها در ارتباط با آینده برجام هم بر این مساله اتفاق نظر دارند که تا ایران روشنگری نکند پرونده فعالیتهای پیشین آن بسته نخواهد شد و اگر سرنوشت آن را به برجام گره بزند، ممکن است احیای آن را به مخاطره بیاندازد.
شمشیر دو لبه تحریمهای آمریکا علیه ایران
پافشاری ایران برای گرفتن نوعی تضمین برای بهرهمند شدن از منافع اقتصادی پس از آن چه در دوران ریاست جمهوری ترامپ شاید قابل فهم باشد اما ساختار سیاسی کشورهای امضاکننده توافق هستهای و استقلال شرکتها و موسسات در تصمیمگیری برای روابط مالی و تجاری با ایران دست این دولتها را در عمل برای دادن چنین تضمینی به ایران بسته است.
در زمان امضای توافق هستهای و دوران ریاست جمهوری باراک اوباما در آمریکا و صدر اعظمی آنگلا مرکل در آلمان بارها دولتهای این دو کشور و باقی رهبران اروپایی شرکتها را به سرمایهگذاری و توسعه رابطه اقتصادی با ایران تشویق کردند اما آن چه ایران میخواست محقق نشد.
هرچند که این مساله دلایل چندگانه و پیچیده داشت اما نگرانی شرکتها از رابطه با کشوری که شدیدترین تحریمهای آمریکا را تجربه کرده بود، از دلایل عمده تعلل برای ارزیابی بیشتر به منظور ورود به ایران بود.
آمریکا و شرکای اروپایی آن در صورت احیای برجام باز هم در چنین وضعیتی خواهند بود اما شاید سوای اصرار تهران، این بار واشنگتن هم انگیزههای بالاتری برای نشان دادن چگونگی رفع تحریمهایش به جهان داشته باشد.
در جهانی که همین حالا ایالات متحده برای عقب راندن روسیه، قدرت جهانی درگیر در جنگ اوکراین و مهار کره شمالی، قدرت اتمی سرکش به سلاح تحریم متوسل شده، نشان دادن کارکرد تحریم حیاتی است.
کارایی تحریمها زمانی به اثبات میرسد که واشنگتن بتواند نشان دهد اگر[خوب یا بد] دولت مورد تحریم از آن چه مدنظر آمریکا بود، تبعیت کرد، قادر باشد تحریمها را رفع کند: در غیر این صورت تحریم از معنای خود تهی خواهد شد.
تهران شاید نتواند هرگز به تضمینی که در ذات خود ارائه دادنی نیست، برسد اما شاید نگاه دقیقتر به موقعیت ایالات متحده آمریکا برای حفظ جایگاه خود به عنوان یک ابرقدرت، بر عزم آمریکا برای برداشتن تحریمهای هستهای ایران در صورت احیای برجام صحه بگذارد.
