بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل اوایل ماه آینده میلادی قرار است به جمهوری آذربایجان سفر کند؛ سفری که نخستین دیدار او از یک کشور مسلمان از زمان آغاز جنگ با حماس در هفتم اکتبر ۲۰۲۳ (۱۵ مهر ۱۴۰۲) خواهد بود.
سفر آقای نتانیاهو به باکو در حالی صورت خواهد گرفت که مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران روز دوشنبه ۲۸ آوریل (هشتم اردیبهشت ۱۴۰۴) به دعوت رسمی الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان به باکو سفر کرد.
آقای نتانیاهو از زمان آغاز جنگ، سفرهای خارجی معدودی داشته و تنها به آمریکا و مجارستان رفته است. به‌عنوان رهبری که کشورش درگیر جنگ است، ترک کشور تنها در مواقع ضروری ممکن است و به نظر می‌رسد که سفر به آذربایجان از جمله همین ضرورت‌ها است.
سفر آقای پزشکیان به باکو نیز در نوع خود قابل توجه بود چرا که این نخستین سفر یک رئیس‌جمهور ایران به جمهوری آذربایجان از حدود شش سال پیش تاکنون بود.
«نود در صد آن زیر سطح آب پنهان است»
روزنامه تایمز اسرائیل روز پنجشنبه ۲۴ آوریل گزارش داد که بنیامین نتانیاهو در سفر خود به آذربایجان بر دو مسئله اساسی تمرکز خواهد کرد: اول، میانجی‌گری با ترکیه برای جلوگیری از بروز درگیری در سوریه و دوم، تعمیم توافقات عادی‌سازی روابط دیپلماتیک موسوم به «توافقات ابراهیم ۲۰۲۰» به جمهوری آذربایجان.
اضافه شدن آذربایجان به توافقات ابراهیم که اولین بار در دسامبر گذشته در مجله نیوزویک مطرح شد، در محافل اسرائیلی، آمریکایی و آذربایجانی مورد توجه قرار گرفته است. اعضای ائتلاف حاکم در کنست، دیپلمات‌های برجسته آذربایجانی، روحانیون تأثیرگذار یهودی در ایالات متحده و خود بنیامین نتانیاهو همه در مورد امکان پیوستن باکو به این توافقات بحث کرده‌اند.
جمهوری آذربایجان برخلاف سایر کشورهای عضو توافقات ابراهیم شامل امارات عربی متحده، مراکش، سودان و بحرین؛ نه تنها روابط خود را با اسرائیل برقرار کرده بلکه ممکن است نزدیک‌ترین متحد این کشور پس از ایالات متحده باشد.
الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان، روابط دو کشور را مانند یک کوه یخ توصیف کرده است که «نود در صد آن زیر سطح آب پنهان است.»
جوزف اپستین و الکس گریبنبرگ در مقاله مشترک خود در مجله نیوزویک می‌نویسند که پیوستن آذربایجان به توافقات ابراهیم نقش متفاوتی نسبت به گذشته ایفا خواهد کرد. برخلاف گذشته که ایالات متحده اسرائیل را به هم‌پیمانان مسلمان خود نزدیک می‌کرد، در این مورد اسرائیل روابط بین هم‌پیمانان مسلمان خود و ایالات متحده را تقویت خواهد کرد.
به فیسبوک یورونیوز فارسی بپیوندید
روابط میان واشنگتن و باکو در پی حمایت‌های ایالات متحده از ارمنستان در طول ۳۰ سال جنگ این کشور با آذربایجان بر سر منطقه جدایی‌طلب قره‌باغ، آسیب دیده بود. با این حال، با نزدیک شدن به پایان این درگیری، امکان همکاری میان دو طرف فراهم شده است. دفتر نخست‌وزیری نتانیاهو اخیرا در یک نامه سرگشاده به کنست اعلام کرد که اسرائیل در حال مذاکره با دولت ترامپ برای ایجاد یک رابطه سه‌جانبه با اسرائیل و آذربایجان است.
دفتر نخست‌وزیری اسرائیل در هشتم مارس تأیید کرد که مذاکراتی با ایالات متحده برای ایجاد یک چارچوب همکاری سه‌جانبه بین اسرائیل، آذربایجان و آمریکا در جریان است.
مقام‌های ایران تاکنون بارها به جمهوری آذربایجان نسبت به نفوذ اسرائیل هشدار داده‌اند. تهران بر این باور است که جمهوری آذربایجان به پایگاه اصلی اسرائیل برای انجام عملیات شناسایی و خرابکاری علیه ایران تبدیل شده است.
در سفر یک روزه پزشکیان چه گذشت؟
رئیس‌جمهوری ایران پیش از عزیمت به باکو، در فرودگاه مهرآباد تهران هدف از سفرش را گسترش مناسبات دوستانه و توسعه همکاری‌ها با کشور «برادر و دوست» آذربایجان خواند. وی با یادآوری خاطرات مشترک میان ملت‌های دو سوی مرز گفت: «برادران و خواهران ما در این طرف و آن طرف مرز، خاطرات و پیشینه مشترکی دارند که پشتوانه گرانبهایی برای تقویت روابط امروز و فرداست.»
آقای پزشکیان عصر دوشنبه از سوی الهام علی‌اف، همتای آذربایجانی خود در کاخ زاگولبا در باکو مورد استقبال رسمی قرار گرفت. مسعود پزشکیان و الهام علی‌اف در حاشیه دیدارهای دوجانبه، دقایقی را نیز در ساحل خزر به‌صورت غیررسمی حضور یافته و با یکدیگر گفت‌وگو داشتند.
برنامه راهبردی جامع میان تهران و باکو
پزشکیان نیز در نشست مطبوعاتی مشترک با علی‌اف به امضای توافقات دوجانبه در این سفر اشاره کرد و گفت: تدوین برنامه راهبردی جامع میان دو کشور به دستور رئیس‌جمهوری آذربایجان و با هماهنگی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران پیگیری خواهد شد. این برنامه چارچوبی برای گسترش همکاری‌های صنعتی، علمی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی میان ایران و آذربایجان فراهم خواهد کرد.
او بر اهمیت همکاری‌های منطقه‌ای ایران و آذربایجان تاکید کرد و ادامه داد: «ایران و آذربایجان می‌توانند با همکاری و احترام متقابل به تمامیت ارضی و سلایق یکدیگر، صلح، آرامش و امنیت در منطقه برقرار کنند. ما می‌توانیم شبکه‌های حمل‌ونقل و مالی را به هم متصل کنیم، تجارت را توسعه دهیم، کریدورهای شرقی-غربی و شمالی-جنوبی را فعال‌تر کنیم و زمینه‌های مشترک برای سرمایه‌گذاری و تولید فراهم آوریم.»
رئیس‌جمهوری ایران در نشست خبری مشترک با همتای آذربایجانی خود که بعد از دیدار رسمی و دوجانبه صورت پذیرفت، طی سخنانی بیان کرد: «روابط ما ریشه در قرون گذشته دارد و نه تنها تازه آغاز نشده، بلکه استمرار پیوندهای دیرینه‌ای است که میان ملت‌های ما برقرار بوده است. همانند همسایگانی که در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و یار و پشتیبان یکدیگرند، ما نیز همواره در کنار هم بوده‌ایم و خواهیم بود. ما به اشتراکات‌مان افتخار می‌کنیم و بر مبنای همین پیوندهای عمیق، مصمم به تقویت هرچه بیشتر روابط هستیم. در بسیاری از زمینه‌ها می‌توانیم تجربیات خود را به اشتراک بگذاریم، از بازارهای یکدیگر بهره ببریم و ارتباطات منطقه‌ای را توسعه دهیم.»
آقای پزشکیان ادامه داد: «ایران و آذربایجان می‌توانند با همکاری و احترام متقابل به تمامیت ارضی و سلایق یکدیگر، صلح، آرامش و امنیت را در منطقه برقرار کنند. اگر کشورهای اسلامی و همسایگان منطقه دست در دست هم دهند، خواهند توانست الگویی موفق‌تر از آنچه امروز در اروپا می‌بینیم، ارائه کنند.»
وی هم‌چنین با اشاره به عوامل خارجی در ایجاد اختلاف میان ملت‌ها اظهار داشت: برخی گروه‌ها با تحریکات بیرونی به دنبال ایجاد اختلال در ارتباطات سالم و قدیمی میان همسایگان هستند و نباید اجازه داد این روابط تاریخی با بهانه‌های واهی خدشه‌دار شود.
