کابوس تهران؛ احتمال تکرار قطع آب و برق در تابستانی که رحم ندارد

علی‌اکبر محرابیان وزیر نیروی ایران با اشاره به ورود حجم گل و لای ناشی از سیلاب به تصفیه‌خانه‌ها و قطع آب تهران توضیح داد: «تلاش می‌کنیم فشار آب لحظه به لحظه افزایش پیدا کند و به حالت طبیعی بازگردد.»

محسن اردکانی مدیرعامل آبفای تهران نیز گفته است : «فشار شبکه توزیع آب تمامی مناطق تهران به حالت معمول باز می‌گردد. آب پایدار و با کیفیت در شبکه توزیع آب تهران برقرار است.»

«کسی پاسخگو نیست»

با این حال بررسی بی‌بی‌سی فارسی نشان می‌دهد همچنان نقاط مختلفی از شهر تهران چهارشنبه ۲۴ خرداد نیز بی‌آبی را تجربه کردند و یا آب با فشار کم داشته‌اند.

یکی از ساکنان منطقه شش تهران دراین‌باره گفت که اداره آب و فاضلاب درباره فشار کم آب تنها به این پاسخ بسنده کرد: «ما صرفا موظف به تحویل آب با فشار مناسب به طبقه اول هستیم و مشکل فشار آب در طبقات مشکل خود مردم است.»

در جریان قطعی آب تهران، به جز مصارف شرب و بهداشتی تامین آب کولرهای آبی نیز مختل شده بود و مردم در روزهای گرم عرق‌ریزان مشغول آوردن آب از تانکرها به آپارتمان‌های خود بودند.

با قطع آب عملا استفاده از کولرهای آبی نیز متوقف شده بود و خانواده‌هایی که کولرگازی داشتند از آن استفاده کردند. وسیله‌ای که به گفته وزارت نیرو نیمی از مصرف برق ایران در تابستان متوجه آن است. وسایل سرمایشی گازی در تابستان دستکم ۳۳هزارمگاوات برق مصرف می‌کنند و این در حالی است که به طور معمول شبکه برق ایران روزانه حدود ۶۹هزارمگاوات برق تولید می‌کند.

وزیر نیروی ایران اخیرا با اشاره به لزوم صرفه‌جویی در مصرف برق، گفت : «با ناترازی حدودا ۱۲هزار مگاواتی روبرو هستیم. در سال ۱۴۰۰، مردم به خاطر دارند که از ۲۹ اردیبهشت تا پایان تابستان، بعضا تا سه نوبت در روز با قطعی برق مواجه بودیم.»

کابوس ناترازی در انرژی چه در آب، چه در برق و چه در مصرف گاز مدتی است که خواب مسئولان ایران را آشفته کرده است. ناترازی انرژی وقتی در کنار پدیده‌ای چون وارونگی هوا در پاییز و بروز ریزگرد یا طوفان خاک در تابستان قرار می‌گیرد بحرانی همه روزه را پیش روی مسئولان اجرایی جمهوری اسلامی قرار می‌دهد.

مسئلۀ ناپایداری آب تهران برای سال جاری بارها از سوی مسئولان شرکت آب منطقه‌ای و کارشناسان در زمستان گذشته مطرح شده بود. با وجود پیش‌بینی ناپایداری‌ها و در حالی که تجربه از کارافتادن تصفیه‌خانه شهرکرد در سال ۱۴۰۱ در سابقه وزارت نیرو وجود داشت مانع از آن نشد که در هفته سوم خرداد امسال تهران دچار مشکل نشود.

این در حالی است که پیشتر در زمستان ۱۳۹۵ نیز در خوزستان مشکل مشابهی رخ داد و این استان با قطع‌برق و سپس از کار افتادن تصفیه‌خانه این شهر و قطع آب مواجه و دچار بحران شده بود. در آن زمان مجهز نبودن تصفیه‌خانه اهواز به ژنراتور اضطراری برق دلیل این رویداد عنوان شد. در آن سال وقوع ریزگرد سبب حادثه‌دیدگی شبکه توزیع برق و قطع سراسری برق در این استان شد.

عواملی چون شدت مصرف وسایل سرمایشی در تابستان می‌تواند شبکه برق را دچار مشکل کند، وارونگی هوا در پاییز می‌تواند موجب آلودگی هوا شده و فعالیت نیروگاه‌های حرارتی تولید برق را مختل کند، در زمستان نیز شدت مصرف گاز در مصارف خانگی و اولویت تامین آن سبب اختلال در سوخت‌رسانی به نیروگاه‌های حرارتی تولید برق و تعطیلی صنایع می‌شود.

با تغییر دولت در سال ۱۴۰۰ زمزمه تغییر ساعت در نیمه نخست سال از سوی مجلس یازدهم مطرح شد. مجلس تغییر ساعت را در نیمه نخست سال متوقف کرد اما دولت برای کاهش مصرف برق به ویژه مصرف وسایل سرمایشی تغییر ساعت کار ادارات دولتی برای مدیریت مصرف انرژی را اجرا کرده و عملا همان وضعیت سابق به مردم تحمیل شده است.

بی‌برقی و تابستانی که رحم ندارد

نگاهی به آمار مصرف برق در ایران نشان می‌دهد که این میزان، سال به سال در حال افزایش است.

در دولت یازدهم با توجه به فشار تحریم‌های اقتصادی تلاش شد تا به جای ساخت نیروگاه‌های جدید بر مدیریت مصرف تاکید شود و تحت عنوان نیروگاه مجازی روش‌هایی برای تحقق این سیاست به اجرا درآمد. وزارت نیرو اعلام کرد که در تابستان نیمی از برق مصرفی ناشی از روشن‌شدن کولرهای گازی به ویژه کولرهای گازی پرمصرف است.

همایون حائری معاون امور برق وزیر نیرو امسال درباره میزان مصرف برق وسایل سرمایشی گفت در روزهای اوج بار بیش از ۳۰هزارمگاوات توسط کولرهای گازی مصرف می‌شود. اگر قرار باشد برای تامین این نیاز برق تولید شود نیاز به ۴۵هزارمگاوات افزایش توان تولید داریم که رقمی معادل ظرفیت تولید شده ۳۰ سال گذشته است.

در دولت یازدهم قرار بود بودجه‌ای به تعویض کولرهای گازی پرمصرف اختصاص داده شود اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم این سیاست نیز به حاشیه رفته است.

در چنین شرایطی و در حالی که حائری درباره ظرفیت جدید در شبکه برق درسال جاری گفته هفت هزار و ۷۰۰ مگاوات نیروگاه به مدار آمده و ۱۴هزار مگاوات اقدامات بهینه‌سازی مصرف برق باید انجام گیرد تا روزهای اوج مصرف در تابستان پشت سر گذاشته شود. چیزی که به نظر می‌رسد این روزها تهرانی‌ها علاوه بر قطع آب تجربه می‌کنند خاموشی‌هایی است که بی‌سر و صدا به مردم تحمیل شده تا ناترازی برق مدیریت شود و پایداری شبکه توزیع برق در ایران حفظ شود.

مسئولانی که نمی‌خواهند بپذیرند

زمستان گذشته مسئولان وزارت نیرو هشدار داده بودند که وضعیت تامین آب برای پایتخت‌نشینان نیازمند اقدامات ویژه‌ای است زیرا در نهمین روز از بهمن ۱۴۰۱ ذخایر سدهای پنج‌گانه تهران نسبت به سال ۱۴۰۰ کاهش ۸۱ میلیون متر مکعبی را تجربه می‌کرد. به عبارت دیگر شانه سدهای امیرکبیر، طالقان، ماملو، لتیان و لار که به سدهای پنجگانه تهران معروفند زیر بار مصرف آب خم شده است.

در آن زمان اتابک جعفری مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور گفت: «استان تهران ۱۳.۵ میلیون نفر جمعیت ثابت و ۲.۵ میلیون نفر جمعیت شناور دارد؛ بنابراین تامین آب بیش از ۱۶ میلیون نفر نیازمند اقدامات ویژه‌ای است.»

باشگاه خبرنگاران جوان در نیمه اردیبهشت امسال اعلام کرد حجم کل مخازن سد‌های پنج‌گانه تهران نسبت به سال قبل ۴۱ میلیون مترمکعب کاهش یافته است.

با وجود چنین وضعیتی و در شرایطی که شهرهای متعددی در ایران با تنش آبی مواجه هستند وزارت‌نیرو تاکید دارد که وظیفه خود می‌داند تحت هر شرایطی آب مصرفی مردم را تامین کند.

سال گذشته وقتی مخزن سد اکباتان، تامین کننده همدان خشک شد، این پرسش از سخنگوی صنعت آب ایران مطرح شد که با وجود پیش‌بینی‌ها چرا وزارت نیرو کاری مشابه آنچه در شهر کیپ‌تاون آفریقای جنوبی به عنوان «روز صفر» و در جهت مدیریت بی‌آبی به اجرا درآمد انجام نداده است؛ دستکم مانوری برای آگاهی‌رسانی به مردم.

فیروز قاسم‌زاده سخنگوی صنعت آب در پاسخ به روزنامه پیام ما گفت: «وزارت نیرو نگاهش متفاوت از تجربه کیپ‌تاون و روز صفر در آفریقای جنوبی است. وزارت نیرو تعهدات و وظایفی در قبال مردم دارد که باید آن را اجرایی کند.»

حال به نظر می‌رسد تابستان سختی پیش روی وزارت نیرو و مردم ایران قرار دارد. ناترازی در انرژی فقط محدود به برق نیست و دستکم در پایتخت ایران با توجه به وضعیت مخازن سدهای پنجگانه تامین کننده آب این منطقه، روزهای سختی پیش روی تهرانی‌ها قرار دارد.

برخی از ساکنان محله‌های مرکزی تهران این روزها مشغول خرید مخزن و نصب پمپ برای ذخیره آب و جبران کاهش فشار شبکه شده‌اند.

حال این پرسش باقی است که نصب مخزن و پمپ‌آب تا چه اندازه می‌توان جبران وضعیت شکننده مخازن سدها از نظر تامین آب را داشته باشد.