پروژه اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک»، یک پروژه در حال توسعه است و هنوز در مراحل مقدماتی قرار دارد. به همین دلیل، عجیب نخواهد بود اگر روزی محدودیت‌هایی که امروز موجب خواهد شد تا اکثریت مردم ایران نتوانند از اینترنت استارلینک استفاده کنند، از بین بروند. اما فعلا این محدودیت‌ها – به ویژه از نظر فنی – برای شرکت «اسپیس ایکس» وجود دارند.

اگر توسعه استارلینک بر مبنای وعده‌هایی که داده شده، پیش برود، شاید این امکان تا سال آینده میلادی فراهم شود که مثلا با یک سیم‌کارت ساده بتوان از اینترنت ماهواره‌ای این شرکت استفاده کرد. این کار از نظر فنی ممکن است، اما هنوز این شرکت توانایی این کار را ندارد. و وقتی هم هم بتواند، چنین خدماتی به همکاری اپراتورهای موبایل در داخل کشور نیاز دارد.

کاری که استارلینک امروز می‌تواند انجام بدهد و از توییت ایلان ماسک، این‌طور به نظر می‌رسد که می‌خواهد برای ایران نیز انجام بدهد، این است که برای هر کس که «ترمینال استارلینک» را دارد، اینترنت بفرستد. «ترمینال استارلینک» شامل رسیور و دیش مخصوص این شرکت است.

چنین کاری بدون همکاری و اجازه جمهوری اسلامی ممکن است.

استارلینک چیست؟

استارلینک نام شبکه‌‌‌ای از حدود سه هزار ماهواره کوچک است که همین حالا در مدار پایینی زمین قرار دارند. بر اساس مجوز اتحادیه جهانی مخابرات، استارلینک می‌تواند تا ۱۲ هزار ماهواره کوچک به مدار زمین بفرستد. دولت آمریکا به نمایندگی از شرکت «اسپیس ایکس» که مجری این پروژه است، از اتحادیه جهانی مخابرات درخواست کرده که مجوز ۳۰ هزار ماهواره دیگر هم صادر شود.

ماهواره‌های کوچک، شباهتی به ماهواره‌های معمولی ندارند و در واقع جعبه‌هایی کوچک برای دریافت و ارسال اموج ماهواره‌ای هستند. هدف پروژه استارلینک این است که در نهایت سراسر کره زمین را پوشش بدهد. دولت آمریکا نیز با صرف هزینه‌ای نزدیک به یک میلیارد دلار در توسعه این پروژه بلندپروازانه مشارکت دارد.

یکی از نخستین فواید استارلینک برای کشور آمریکا این بوده که هم‌اکنون در سراسر این کشور – حتی در دور افتاده‌ترین مناطق روستایی – نیز دسترسی به اینترنت ممکن شده است. یعنی حتی در جاهایی که شاید به دلایل مختلف شرکت‌های مخابراتی، اینترنت پرسرعت ارائه نمی‌کنند، شهروندان می‌توانند با پرداخت هزینه‌های استارلینک به اینترنت وصل شوند.

استارلینک در گام دوم به ارائه خدمات اینترنتی به کشورهای دیگر روی آورد تا از طریق افزایش مشتری، درآمدزایی بیشتری داشته باشد و به سطح سودآوری برسد. به همین دلیل در گام بعدی، حدود ۴۰ کشور جهان – عمدتا کشورهای اروپایی و بخش‌های پرجمعیت استرالیا – نیز تحت پوشش استارلینک قرار گرفتند و مثلا در بریتانیا همین حالا می‌توان از طریق استارلینک به اینترنت وصل شد.

یکی از اهداف بزرگ این شرکت، ارائه اینترنت موبایل است که هنوز محقق نشده است. این شرکت می‌گوید حتی کسانی که تجهیزات را خریداری می‌کنند و هزینه ماهانه را می‌پردازند، صرفا در محلی که قرار است که این تجهیزات نصب شوند به اینترنت دسترسی خواهند داشت.

البته در مدت کوتاهی که اینترنت استارلینک به راه افتاده، عده‌ای به شکل آزمایشی، «ترمنیال استارلینک» را بر روی قایق یا ماشین-کاروان (خودروهای آر وی) نصب کرده‌اند و می‌گویند در مواردی همچنان به اینترنت دسترسی داشته‌اند. اما به طور رسمی هنوز ارائه خدمات در حال حرکت آغاز نشده و خدمات استارلینک برای خودروها و قایق‌ها محدودیت‌هایی دارد.

استارلینک در حال حاضر تنها اینترنت ماهواره‌ای قابل خریدن در کشورهای غربی نیست. اما نه تنها مشهورترین آنهاست، بلکه با سرعت قابل ملاحظه‌ای در مقایسه با رقبایش در بازار اینترنت ماهواره‌ای در حال توسعه است و موفق شده سرمایه‌گذاری هنگفتی چه از بخش خصوصی و چه دولتی جذب کند.

هزینه استارلینک و سرعت اینترنتش چقدر است؟

در حال حاضر در کشورهایی که اینترنت استارلینک عرضه می‌شود، شهروندان باید ابتدا «ترمینال استارلینک» را بخرند و نصب کنند. و بعد ماهانه هزینه‌ای برای دریافت اینترنت پرداخت کنند. «ترمینال» در واقع یک دیش است و یک جعبه دریافت‌کننده اینترنت که با سیم به دیش وصل می‌شود و سپس نقش مودم را بازی خواهد کرد.

هزینه خرید «ترمینال استارلینک» در بریتانیا ۴۶۰ پوند (۵۰۰ دلار) است. هزینه ماهانه اینترنت هم ۷۵ پوند (۸۱ دلار) است. این هزینه‌ها به شکل قابل‌ ملاحظه‌ای از اینترنت موجود در کشور بیشتر است.

با این وصف چرا استارلینک خدمات ارائه می‌کند و مشتریانی دارد؟ همانطور که ایلان ماسک هم بارها گفته، اینترنت استارلینک «بهتر از هیچی است». یعنی به درد کسانی می‌خورد که اساسا دسترسی به اینترنت ندارند. مثلا آن‌ها که در روستاهای دورافتاده زندگی می‌کنند.

در بخشی از مناطق دور افتاده که دسترسی به اینترنت وجود دارند نیز، این احتمال وجود دارد که سرعت اینترنت کابلی معمول از اینترنتی که استارلینک ارائه می‌کند، کمتر باشد. به همین دلیل اگر کسی در چنین مناطقی به دنبال اینترنت پرسرعت‌تر باشد، استارلینک برایش یکی از گزینه‌هاست.

حتی در شهرهای بزرگ بریتانیا نیز هنوز محله‌هایی هستند که ممکن است سرعت اینترنت شرکت‌های مخابراتی از سرعت اینترنتی که استارلینک می‌دهد کمتر باشد. در چنین مناطقی نیز اگر کسی به اینترنت سریع‌تر نیاز داشته باشد، می‌تواند به سراغ استارلینک برود.

نکته مهم درباره اینترنت استارلینک این است که از زمان آغاز به کار، به شکل مداوم بر سرعتش افزوده شده است. به گفته شرکت «اوکلا» که از شرکت‌های مهمی آزمایش سرعت اینترنت است، از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲، سرعت استارلینک در کانادا ۵۸٪ و در آمریکا ۳۸٪ رشد داشته است.

با این حال همچنان سرعت اینترنت استارلینک در مناطق مختلف بین ۵۰ تا ۲۰۰ مگابایت بر ثانیه متفاوت است. مثلا به گفته «اوکلا» در لیتوانی، میانگین سرعت استارلینک ۱۶۰ مگابایت بر ثانیه است، اما در یونان این میانگین ۳۴ مگابایت بر ثانیه است.

در بریتانیا میانگین سرعت استارلینک ۱۰۲ مگابایت بر ثانیه اعلام شده است. در حال حاضر در مناطقی از شهر لندن که به اینترنت بسیار پرسرعت دسترسی وجود دارد، با هزینه‌ ۲۵ پوند در ماه و بدون پرداخت هزینه‌ ۴۶۰ پوندی برای «ترمینال» می‌توان به اینترنت یک گیگا بایت بر ثانیه (۱۰ برابر سریع‌تر از استارلینک) دسترسی داشت.

مشکل استارلینک در ایران چیست؟

تاکنون استارلینک برای ایران فعال نبود. وقتی دولت آمریکا اعلام کرد که شرکت‌های فناوری ارائه خدمات اینترنتی از تحریم‌ها معاف می‌شوند، ایلان ماسک در یک توییت کوتاه در واکنش به وزیر خارجه آمریکا نوشت: «استارلینک فعال می‌شود.»

از آنجا که او قبلا هم گفته بود که تنها مانع برای ارائه خدمات به ایرانی‌ها، تحریم‌های آمریکاست، با این توییت، ظاهرا استارلینک تصمیم دارد که به شهروندان داخل ایران نیز اینترنت برساند.

این نخستین بار نیست که ایلان ماسک در واکنش به تحولات سیاسی تلاش کرده با استارلینک به کسانی کمک کند. وقتی در جریان جنگ اوکراین، ارتش روسیه موفق شد به ابزارهای ارائه اینترنت در اوکراین آسیب جدی برساند و بسیاری از اوکراینی‌ها از اینترنت قطع شدند، استارلینک به سرعت این کشور را تحت پوشش قرار داد.

اما این کار حتی در اوکراین که دولت این کشور از اقدام استارلینک تقدیر کرد و شهروندان اوکراینی به دلیل داشتن دسترسی به کارت‌های اعتباری بین‌المللی مانند مسترکارت و ویزا می‌توانند هزینه ماهانه اینترنت استارلینک را بپردازند، به معنای دسترسی همه اوکراینی‌ها به اینترنت نبود.

آنچه به جز پوشش اوکراین، از طرف ایلان ماسک به شکل رایگان به اوکراین رسید، پنج هزار «ترمینال استارلینک» (همان رسیور و دیش) بود که برای دولت این کشور ارسال شد. کشورهای دیگر هم در مجموع هزینه ارسال ۲۰ هزار «ترمینال» را پرداخت کردند.

نخستین مانع بزرگ برای دسترسی به استارلینک، مساله داشتن «ترمینال» است. فارغ از هزینه، اصولا منتقل کردن رسیور و دیش این شرکت به ایران در ابعاد وسیع و به شکل قانونی ممکن نیست.

مانع دوم نیز هزینه ماهانه خدمات استارلینک است که نه تنها پرداختن از داخل کشور غیرممکن است، بلکه به نسبت وضعیت اقتصادی و قدرت خرید شهروندان ایرانی، رقمی حدود ۸۰ دلار (حدود دو و نیم میلیون تومان)، هزینه بسیار سنگینی برای بسیاری از ایرانیان محسوب می‌شود.

اگر هیچ استثنای ویژه‌ای برای ایران در نظر گرفته نشود، تا اینجا توییت ایلان ماسک به این معناست که در داخل ایران اگر کسی دیش و رسیور را نصب کرده باشد و به ترتیبی – مثلا از طریق دوستان و اقوام خارج از کشور – هزینه ماهانه استارلینک را پرداخت کند، می‌تواند به اینترنت دسترسی داشته باشد. حتی اگر جمهوری اسلامی به کلی هرگونه ارتباط اینترنتی را قطع کند.

استارلینک به چه درد مردم ایران می‌خورد؟

یکی از مهم‌ترین فواید اضافه شدن نام ایران به مجموعه کشورهای تحت پوشش استارلینک این است که امکانی – هر قدر گران – برای دسترسی به اینترنت به وجود می‌آید؛ امکانی که به اشکال مختلف ظرفیت بسیار بالایی در زمان اعتراض‌های سراسری و قطعی کامل اینترنت خواهد داشت.

به جز شرکت «اسپیس ایکس» که می‌تواند به شکل رایگان تعدادی از ترمینال‌های خود را به شهروندان ایرانی اختصاص دهد، از گرفتن هزینه ماهانه صرف‌نظر کند یا حتی تخفیف‌های ویژه‌ای برای شهروندان داخل کشور در نظر بگیرد، هرکس که بخواهد از آزادی اینترنت در ایران حمایت کند، از این پس راهی عملی و موثر پیش رو خواهد داشت.

از دولت‌هایی که از اعتراض‌های ایران حمایت می‌کنند تا حتی سازمان‌های بین‌المللی فعال آزادی اینترنت و آزادی بیان، شهروندان خیر حامی دموکراسی و حقوق بشر و صد البته ایرانیان مهاجر، همگی می‌توانند در دسترسی بخشی از جامعه ایران به اینترنت آزاد نقش بازی کنند.

چه دولت‌‌های غربی که هرازگاهی برای موضوعاتی مانند دفاع از آزادی بیان و جریان آزاد اطلاع‌رسانی، بودجه‌هایی در نظر می‌گیرند و چه حتی شهروندان عادی از این پس برای رساندن اینترنت آزاد به ایران، باید فکری برای فرستادن دیش و رسیور و هزینه ماهانه بکنند. اگر دیش و رسیور به هر شکلی به دست شهروندی در داخل کشور برسد و موفق شود مخفی از چشم حکومت، آن‌ها را نصب کند، دسترسی آزاد به اینترنت پر سرعت ممکن خواهد شد.

حتی اگر کوچکترین تخفیفی برای ایرانیان در نظر گرفته نشود، ایرانیان مهاجر می‌توانند با خرید دیش و رسیور و پرداخت هزینه ماهانه، دوستان و اقوامشان را به اینترنت پرسرعت و بدون فیلتر وصل کنند. صدالبته بزرگترین دشواری برای این گروه، رساندن رسیور و دیش به داخل کشور خواهد بود.

اما در کشوری که بیش از ۴۰ سال است، از نوار داریوش و شوی طپش و آبجوی توبورگ و رسیور ماهواره‌های تلویزیونی، به دلیل ممنوعیت‌های جمهوری اسلامی به شکل قاچاق به دست مردم رسیده، یافتن راهی برای رساندن دیش و رسیور استارلینک نباید غیر ممکن باشد.

علاوه بر این، خدمات استارلینک بدین معناست که در هر حال قطع کامل اینترنت در ایران کمابیش غیرممکن خواهد شد و در بدترین و تاریک‌ترین روزهای سرکوب گسترده اعتراض‌ها در ایران، این امکان وجود خواهد داشت تا همچنان عده‌ای به اینترنت دسترسی داشته باشند و درباره وضعیت ایران اطلاع‌رسانی کنند.

چنین امکانی فرصتی است برای مخالفانی که می‌توانند با برنامه‌ریزی و شکل‌‌دادن شبکه‌های اطلاع‌رسانی متصل به استارلینک، در برابر قطعی کامل اینترنت آماده باشند. همانطور که در تبلیغات استارلینک هم گفته شده، اینترنت این شرکت در حال حاضر «بهتر از هیچی است». این «هیچی» برای شهروندان غربی شاید سرکردن بدون اینترنت در جنگلی دور افتاده باشد، اما برای مردم ایران می‌تواند معانی سرنوشت‌ساز داشته باشد و علاوه بر جان بسیاری از شهروندان، آینده تحولات سیاسی کشور به آن پیوند بخورد.