مذاکرات وین برای احیای توافق هسته ای برجام که از فروردین ۱۴۰۰ آغاز شده و در اسفند همان سال متوقف شد، پس از پنج ماه از روز سیزدهم مرداد ۱۴۰۱ از سرگرفته می‌شود.
انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته است که برای مذاکره درباره پیش نویس توافقی که جوزپ بورل اخیرا از آن خبر داده بود راهی وین است.
سخنگوی وزارت خارجه ایران هم اعلام کرده است که علی باقری کنی، معاون سیاسی وزیر خارجه عازم پایتخت اتریش است.
مذاکرات وین با هدف رفع تحریم های ایالات متحده در برابر محدود شدن دوباره برنامه اتمی جمهوری اسلامی ایران، از فروردین ۱۴۰۰ آغاز شد.
این مذاکرات به خواسته آیت‌الله علی خامنه ای به طور غیرمستقیم میان ایران و آمریکا برگزار می شود و گروه ۱+۴ شامل بریتانیا، فرانسه، چین و روسیه به علاوه آلمان در آن حضور دارند. نماینده اتحادیه اروپا هم هماهنگ‌کننده مذاکرات بین طرف‌هاست.
رابرت مالی، نماینده آمریکا در این مذاکرات که مسئول امور ایران در دولت جو بایدن است، نحوه مذاکرات غیرمستقیم را وقت گیر خوانده اما ایران بر ادامه این شیوه، اصرار دارد.
از سرگیری دوباره مذاکرات در شروع سال دوم ریاست جمهوری رئیسی
منبع تصویر، GETTY IMAGES
در هفته های آخر ریاست جمهوری حسن روحانی، دولت ایران اعلام کرده بود که در مرحله نهایی رسیدن به توافق است اما آیت‌الله خامنه ای در آخرین دیدار با اعضای هیات دولت آقای روحانی به تندی از پیش‌نویس توافق انتقاد کرد و آن را غیرقابل پذیرش خواند.
مذاکرات که با اعلام پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ متوقف شد به مدت پنج ماه در تعلیق باقی ماند تا اینکه دور جدیدی از آن از آذر همان سال در وین آغاز شد. گفت و گوها پس از هفته ها رفت و آمد هیات ها به وین همزمان با حمله نظامی روسیه به اوکراین متوقف شد که اینک پنج ماه از آن می گذرد.
اینک در شروع سال دوم ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی، مذاکرات از سر گرفته می شود. جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تازگی گفته پیش نویس «ممکن ترین» توافق برای احیای برجام را آماده کرده و از ایران خواسته تا برای جلوگیری از دور تازه ای تنش های بین المللی، این توافق را بپذیرد. مفاد این پیش نویس اعلام نشده اما ایران و آمریکا گفته اند که آن را بررسی می کنند.
علی باقری کنی، معاون سیاسی وزارت خارجه ایران که به عنوان نفر اول هیات مذاکره کننده این کشور شناخته می شود پیش از شروع دور جدید گفت و گوها در وین در توییتی نوشته بود که «ما به صورت نزدیک با شرکای برجامی خود، به‌ویژه هماهنگ‌کننده، به منظور ارائه فرصتی دیگر به آمریکا برای نشان‌دادن حسن نیت و مسؤولیت‌پذیری خود کار می‌کنیم. ایران آماده جمع‌بندی مذاکرات در مدت زمان کوتاهی است، اگر طرف مقابل نیز آماده اقدام مشابه باشد.»
ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران هم به تازگی گفته «مردم رسما اعلام می‌کنند می توان با مقاومت تحریم را بی اثر کرد بنابراین وظیفه خود می دانیم به خواست مردم ایستادگی مقابل زیاده خواهان و مقابل نظام سلطه را در دستور کار قرار دهیم و از مواضع جمهوری اسلامی عقب‌نشینی نکنیم.»
جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات چه می خواهد و چه پاسخی شنیده؟
جمهوری اسلامی ایران طی این مدت خواستار تضمین گرفتن از آمریکا برای باقی ماندن دولت های بعدی این کشور در برجام، راستی آزمایی رفع تحریم های ایالات متحده، خارج کردن نام سپاه از فهرست سازمان های تروریستی خارجی آمریکا و بسته شدن پرونده اورانیوم یافت شده در سه مرکز غیراتمی و اعلام نشده به آژانس بین المللی انرژی است.
جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا اعلام کرده است که حتی به قیمت فروپاشی کامل برجام ازسپاه پاسداران را از فهرست سازمان های تروریستی خارجی بیرون نمی آورد.
دولت آمریکا در باره دادن تضمین هم می گوید نمی تواند تعهدی برای دولت های بعد از خود ایجاد کند و این خواسته جمهوری اسلامی ایران را که اولین بار آیت الله خامنه ای مطرح کرد، رد کرده است.
درباره زمان دادن به ایران برای راستی آزمایی رفع تحریم ها تاکنون بحث بر سر چند روز فرصت مطرح بوده است اما به نظر می رسد که این موضوع از کانون اختلافات ایران و آمریکا خارج شده است.
موضوع دیگری که ایران روی آن پافشاری می کند، بسته شدن پرونده یافتن اورانیوم در سه مرکز غیراتمی و اعلام نشده به آژانس است که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس آن را نپذیرفته و گفته چنین اقدامی بدون اینکه پاسخ های «قانع کننده» به آژانس داده باشد، تخلف از وظایف این نهاد است.
برخی از رسانه ها به طور پراکنده گزارش داده اند که جوزپ بورل در طرح خود پیشنهاد رفع تحریم از برخی از موسسات وابسته به سپاه پاسداران را مطرح کرده تا جمهوری اسلامی را قانع به پذیرش توافق کند اما ایران هنوز این متن را به عنوان پیش نویس توافق قابل قبول ندانسته است.
از زمان توقف مذاکرات در اسفند ۱۴۰۰ تحولات دیگری در پرونده اتمی ایران رخ داده است.
نماینده مجلس ایران: ممکن است از آیت‌الله خامنه‌ای خواسته شود فتوای هسته‌ای را تغییر دهد
منبع تصویر، GETTY IMAGES
با پایان مذاکرات وین در اسفند ۱۴۰۰ که همزمان با تحریم بین المللی روسیه به دلیل تجاوز نظامی به اوکراین بود، ابتدا سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه گفت که از آمریکا تضمین می خواهد که در صورت احیای برجام مسکو بتواند با وجود تحریم هایی که به دلیل اوکراین با آن مواجه شده، از مواهب توافق اتمی با ایران بهره‌مند شود.
پس از آن، موضوع همکاری ایران با آژانس در پرونده اورانیوم های کشف شده در سه مرکز اعلام نشده مطرح شد. ایران و آژانس توافق کرده بودند که تهران پاسخ های «قانع کننده» در این زمینه به بازرسان بدهد اما گزارش آژانس روشن کرد که ایران نظر بازرسان را جلب نکرده است.
به همین دلیل شورای حکام آژانس در قطعنامه ای از ایران خواست تا «هرچه سریعتر» پاسخگوی سئوالات آژانس باشد اما ایران صدور این قطعنامه را «غیرسازنده» خواند و در واکنش به آن برخی از دوربین های نظارتی آژانس را که بر اساس برجام در تاسیسات اتمی نصب شده بود، جمع آوری کرد.
حسین شریعتمداری، نماینده آقای خامنه ای در روزنامه کیهان و محمود عباس‌زاده مشکینی، نماینده مشکین شهر و سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران طرح خروج از پیمان منع گسترش سلاح های اتمی (ان‌پی‌تی) را مطرح کردند. آقای عباس‌زاده مشکینی گفته بود «شخصا پیشنهادم این است که در اولین فرصت تعلیق عضویت در ان‌پی‌تی را در مجلس بررسی کنیم و در این زمینه تصمیم‌گیری کنیم.»
به فاصله کوتاهی پس از این کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی که منصوب آیت الله خامنه ای است و محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران خبر دادند که ایران توانایی ساخت بمب اتمی دارد اما قصدی برای ساخت آن ندارد.
سپس محمدرضا صباغیان، نماینده مجلس شورای اسلامی در ایران گفت که ممکن است از آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی خواسته شود فتوای مربوط به سلاح اتمی را تغییر بدهد.
آقای صباغیان گفت «دشمن بداند اگر گستاخی و تهدید آن ادامه یابد، در زمینه سلاح هسته‌ای که زورگویان دارند از رهبر معظم انقلاب اسلامی خواهیم خواست که اگر صلاح بدانند استراتژی و فتوای ساخت سلاح هسته ای تغییر یابد و این برای جوانان ایرانی بسیار آسان خواهد بود.»
آیت الله خامنه‌ای در سخنرانی‌های پیشین خود گفته است که ساخت، نگهداری و به کار گیری سلاح اتمی را از نظر مذهبی «حرام» می‌داند. مقام‌های حکومتی ایران از این اعلام موضع به نام «فتوا» یاد می‌کنند و می‌گویند که مطابق دستور رهبر، به دنبال تولید سلاح اتمی نخواهند رفت.
با این همه محمود علوی، وزیر وقت اطلاعات ایران در دولت حسن روحانی در بهمن ۱۳۹۹ از احتمال تغییر این رویکرد گفته بود.
همزمان با این تحولات، طی روزهای اخیر، وزارت دارایی آمریکا شبکه ای از شرکت های کشتیرانی و یک نفتکش را که گفته در دور زدن تحریم های ایران نقش داشتند به فهرست تحریم های خود اضافه کرد. ساعاتی پس از اعلام این تحریم، ایران خبر داد که گازدهی به ۵۰۰ سانتریفیوژجدید خود را که در نطنز نصب کرده، آغاز کرده است.
این کار سرعت غنی سازی اوارنیوم ایران را بالاتر می‌برد. در حال حاضر ایران در اندازه های متنوعی از جمله ۲۰ و ۶۰ درصد خلوص اوارنیوم غنی می کند که کاربرد دوگانه در ساخت سلاح اتمی و سوخت نیروگاه هسته ای دارد. ایران می‌گوید هدف از غنی‌سازی صرفا مصارف صلح‌آمیز است.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی گفته این نهاد مستند و مدرکی دال بر حرکت ایران به سوی ساخت سلاح اتمی ندارد اما میزان غنی سازی اورانیوم در ایران موضوعی حساس است و به گفته وی غنی سازی ۶۰ درصدی فقط در کشورهایی انجام می‌شود که در آن سلاح اتمی تولید می شود.
