ایران در سال ۱۴۰۱؛ از «سیسمونی گیت» و متروپل تا «زن، زندگی، آزادی» و مسموم کردن دختران

فروردین ۱۴۰۱ اما فروردین پر از حادثه بود. روز ۱۶ فروردین ۱۴۰۱ فردی با چاقو به سه روحانی شیعه در حرم امام هشتم شیعیان حمله کرد که دو نفر از آن‌ها به نام‌های محمد اصلانی و محمدصادق دارایی کشته شدند و نفر سوم پس از مدتی بستری در بیمارستان، مرخص شد.

تصاویر این حمله و دستگیری ضارب به سرعت در شبکه‌های اجتماعی پخش شد. حکم اعدام ضارب ۳۰ خرداد از طریق چوبه دار در زندان وکیل آباد مشهد اجرا شد. مقامات قضایی ایران اعلام کردند که ضارب، فردی ۲۱ساله، به‌نام عبداللطیف مرادی، با ملیت افغانستانی، ۲۱ساله و ازبک‌تبار بوده و به صورت غیرقانونی از پاکستان وارد ایران و ساکن مشهد شده بود. ابراهیم رئیسی، حمله به آن سه نفر را توطئه جریان تکفیری دانست.

سیسمونی گیت و جنگ قدرت در ایران

نخستین زلزله سیاسی در سال ۱۴۰۱ اما با خرید سیسمونی برای یک نوزاد رقم خورد. انتشار تصاویری از سفر زهرا مشیر، همسر محمدباقر قالیباف و دخترش، رئیس مجلس شورای اسلامی به ترکیه و واکنش‌ها به این سفر در شبکه‌های اجتماعی، در همان فروردین، برای مدتی به مهم‌ترین خبر مرتبط با سیاست داخلی ایران تبدیل شد.

خبر این بود که همسر و دختر و داماد رئیس مجلس انقلابی راهی ترکیه شده‌اند تا برای نوه قالیباف سیسمونی بخرند. چمدان‌های چند ده تایی در دورانی که بر اساس تبلیغات رسمی، حمایت از تولید داخلی و مبارزه با تحریم، انتظار حکومت از شهروندان است، موجی از انتقادات را به سوی قالیباف روانه کرد و مقام‌های جمهوری اسلامی به «ریاکاری» متهم شدند.

واکنش منفی افکار عمومی به حدی بود که حتی کار به طرح مطالبه استعفای باقر قالیباف در صفحه یک برخی روزنامه‌های چاپ تهران رسید.

اما این خبر، بعدی دیگر نیز داشت و برخی ناظران آن را نشانه‌ای از جنگی چندلایه درون ساختار قدرت جمهوری اسلامی توصیف کردند. چرا که افشای سفر توریستی اعضای خانواده شهردار اسبق تهران توسط یک خبرنگار اصولگرا و هوادار جمهوری اسلامی انجام شده بود.

هر چه بود اما باقر قالیباف مانند موارد پیشین، باز هم از این رسوایی جان سالم به در برد. او پیش‌تر در مواردی مانند آتش سوزی در ساختمان پلاسکوی تهران و فساد در هولدینگ یاس هدف تیغ تیز انتقادات قرار گرفته بود. اما خال بر چهره صندلی قدرت‌اش نیافتاده بود.

کلیت ماجرا اما این پیام را مخابره می‌کرد که پس از به ریاست جمهوری رسیدن ابراهیم رئیسی هم، ساختار قدرت چندان یکدست نیست.

اعتراض‌های معیشتی و تورم دنباله‌دار

در فرودین‌ماه اعتراضات صنفی و معیشتی هم مانند چند سال گذشته، پای ثابت اخبار ایران بود.

ادامه اعتراضات کشاورزان اصفهان به جا مانده از آذر ۱۴۰۰ از روز ۱۵ فروردین آغاز شد و در ماههای پس از آن، اعتراضات مال باختگان صندوقهای اعتباری و صرافی‌های آنلاین ارز دیجیتال، معلمان و کارگران نیز کمابیش انجام می‌شد.

اواخر اردیبهشت ۱۴۰۱ و در پی اجرای سیاست‌های جدید دولت ابراهیم رئیسی مبنی بر حذف ارز ترجیحی چهار هزار و ۲۰۰ تومانی با اعتراضاتی همراه شد. در پی این تصمیم قیمت برخی مواد خوراکی در ایران افزایش یافت و باعث نارضایتی گسترده مردم شد.

این اعتراضات در مواردی با سرکوب خشونت‌بار مأموران حکومتی مواجه شد؛ اعتراضاتی که اگرچه پس از آنچه مقامات حکومتی آن را جراحی اقتصادی نامیدند، آغاز شده بود اما به سرعت رنگ و بوی ضدحکومتی به خود گرفت و شعارهای معترضان به سمت اصل نظام و رهبر جمهوری اسلامی روانه شد.

حکومت با قطع اینترنت شهرهای محل اعتراض و با خشونت به سرکوب آنان پرداخت.

یکم خرداد ماه بود که خبر رسید سرهنگ حسن صیاد خدایی که از سوی حکومت «از نیروهای مدافع حرم» معرفی شد، در خیابان مجاهدین اسلام تهران و در نزدیکی محل ساختمان اصلی مجلس شورای اسلامی ترور شده است. «مدافعان حرم» به نیروهایی گفته می‌شود که در جنگ داخلی سوریه شرکت کرده‌اند. بعدتر فرماندهان سپاه وعده انتقام سخت دادند و برخی رسانه‌ها از نقش دولت اسرائیل در این ترور سخن گفتند.

فروریختن متروپل و دومینوی فساد

خرداد مطابق معمول پر حادثه آغاز شد.

دوشنبه دوم خرداد، ساختمان متروپل در خیابان امیرکبیر (امیری) واقع در مرکز آبادان فروریخت و در نهایت بیش از ۴۰ کشته از خود برجای گذاشت.

بر اساس گزارش‌ها بنای این ساختمان با نقض قوانین ایمنی و شهرسازی و آجر به آجر آن بر پایه فساد و رشوه روی هم گذاشته شده بود و شهروندان داغدیده در اعتراض به فساد و ناکارآمدی دست به اعتراض زدند. خیلی سریع کمبود تجهیزات امدادی وعدم رسیدگی به افراد زیر آوار مانده هم به یکی از دلایل اعتراض شهروندان تبدیل شد.

شهروندان آبادانی در تجمعات علیه مسئولان و سیاست‌های جمهوری اسلامی شعار سر دادند و همچنین نسبت به ادعای مسئولان و رسانه‌های رسمی مبنی بر فوت حسین عبدالباقی، مالک این ساختمان واکنش نشان دادند. معترضان خشمگین حتی خبر مرگ مالک ساختمان را نقشه‌ای برای فراری دادن او می‌دانستند.

اعتراض‌های کل استان خوزستان را در بر گرفت و شعارها هر روز تندتر شد تا اینکه حکومت توانست با سرکوب خشن اعتراض‌های و برخی اقدامات مانند سفر ابراهیم رئیسی به محل حادثه، مردم معترض را راهی خانه کند.

۲۴ خرداد در تهران، حجت الله عبدالملکی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با ادعاهایی عجیب مانند ایجاد اشتغال با یک میلیون تومان به کرسی وزارت رسیده بود، استعفا کرد.

چند روز بعد روابط عمومی کل سپاه در اطلاعیه‌ای از دستگیری ادمین‌های سه کانال تلگرامی نیمه محرمانه، سرائر و سایه‌نویس به اتهام انتشار اسناد طبقه‌بندی شده و تشویش اذهان عمومی توسط سازمان اطلاعات سپاه خبر داد. افرادی که از جریان انقلابی و نزدیک به برخی نهادهای امنیتی معرفی می‌شدند و برخی گمانه زنی ها، بازداشت آنان را مرتبط با استعفای وزیر کار و انتشار اطلاعاتی که واجد شرایط محرمانگی خوانده می‌شد، مرتبط می‌دانستند.

برکناری چهره پر قدرت امنیتی در جمهوری اسلامی

بمب بزرگ سیاست داخلی ایران اما دوم تیر ترکید؛ روزی که حسین طائب، رئیس سازمان اطلاعات سپاه برکنار شد؛ خبری که به شدت تمام رسانه‌ها و افکار عمومی را در نوردید و در رسانه‌های غیرفارسی زبان نیز بازتاب پیدا کرد.

حسین طائب که سابقه فرماندهی بسیج را هم در کارنامه دارد، ۱۳ مهر ۱۳۸۸ با تشکیل سازمان اطلاعات سپاه به حکم علی خامنه‌ای به ریاست آن سازمان رسید. دوره ریاست ۱۳ساله او به سازمان اطلاعات سپاه حواشی گسترده‌ای با خود به همراه داشت و برخی او را هدایت کننده اصلی ساختار اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی در دهه گذشته معرفی می‌کردند.

پرونده فعالان محیط زیستی، عملیات انجام شده توسط اسرائیل در خاک ایران، بازداشت و سرکوب فعالان مدنی و سیاسی و روزنامه نگاران، از عمده فعالیت‌های سازمان اطلاعات سپاه تحت مدیریت حسین طائب است.

برکناری او موجب گمانه زنی‌های بسیاری شد؛ فساد اقتصادی، افزایش عملیات اسرائیل در خاک ایران، ناکامی در انجام عملیات خارجی، نزدیکی به مجتبی خامنه‌ای و جنگ قدرت پشت پرده و… همه از عوامل تغییر این فرد پرنفوذ امنیتی قلمداد شد.

جانشین او، محمد کاظمی پیش‌تر رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه بود.

تابستان و بار دیگر، درگیری بر سر حجاب

تابستان ۱۴۰۱ که از راه رسید، درگیری همیشگی حکومت با زنان مانند هر سال در یکی دو دهه اخیر، افزایش یافت. این درگیری‌ها در چند سال اخیر ابعاد بسیار وسیع‌تری نیز به خود گرفته بود و مبارزه با حجاب اجباری به ویژه بعد از اعتراض‌های دختران خیابان انقلاب به یکی از لایه‌های مهم مخالفت با حکومت دینی تبدیل شده بود.

در همان نخستین ماه تابستان، دختری جوان به نام سپیده رشنو، سوار بر اتوبوس شد که با ایجاد مزاحمت از سوی زنی محجبه به دلیل‌عدم رعایت حجاب اجباری روبرو شد.

تصاویر منتشر شده از این رویارویی در شبکه‌های اجتماعی و پس از آن بازداشت خانم رشنو، جامعه ایران را همزمان در خشم و بهت فرو برد.

مدتی بعد مقامات حکومتی از زن محجبه تقدیر و سپیده رشنو را با صورتی زخمی مقابل دوربین‌های صدا و سیما نشاندند تا از اعمال خود اعلام پشیمانی کند. خشم گروهی از شهروندان در شبکه‌های اجتماعی به شکل گسترده بازتاب پیدا کرد.

زن، زندگی، آزادی

و اما زن، زندگی، آزادی؛ شعاری که از شهر کوچک سقز در استان کردستان تا اقصی نقاط جهان طنین‌انداز شد.

مهسا (ژینا) امینی، دختر ۲۲ساله کرد ایرانی بود که روز ۲۲ شهریور پس از خروج از یک ایستگاه مترو در تهران توسط ماموران گشت ارشاد بازداشت و به ساختمان پلیس امنیت اخلاقی در خیابان وزرا منتقل شد. بنابر گزارش‌ها، بازداشت او با خشونت همراه بوده است.

چند ساعت بعد در ساختمان معروف خیابان وزرا، مهسا بیهوش شد و به بیمارستان کسری در خیابان الوند تهران انتقال داده شد. روز ۲۵ شهریور به طور رسمی خبر مرگ او اعلام شد. با اعلام این خبر، تعدادی از مردم خود را مقابل بیمارستان کسری رساندند و همان‌جا با خشونت شدید نیروهای امنیتی روبه‌رو شدند.

بامداد ۲۶ شهریور پیکر مهسا امینی به زادگاهش، شهر سقز منتقل و با حضور انبوه مردم دفن شد. مردم در مراسم خاکسپاری او شعارهایی نظیر «قتل برای روسری، تا کی چنین خاک بر سری»، «مرگ بر دیکتاتور» و از همه مهمتر «ژن، ژیان، ئازادی» سر دادند و زنان روسری‌های خود را از سر درآورده و در آسمان چرخاندند.

پس از آن روسری‌ها مانند دومینو در بسیاری از شهرهای ایران چرخانده و آتش زده شد. فردی بر روی سنگ سیمانی بالای قبر او نوشت «ژینا گیان تۆ نامری، ناوت ئه‌بێته ڕه‌مز» که به زبان فارسی می‌شود: «ژینا جان تو نمی‌میری، نامت یک رمز می‌شود.»

مقامات جمهوری اسلامی هرگونه ضرب و شتم خانم امینی را تکذیب کرده و اصرار داشتند که علت مرگ او بیماری زمینه‌ای بوده؛ ادعاهایی که البته کارگر نیافتاد و آتش خشم جامعه هر روز شعله‌ور‌تر شد.