I
در پی افزایش موارد استرداد تانکرهای حامل نفت و گازوئیل ایران برای افغانستان از مرزهای اسلام‌قلعه، ابونصر فراهی و پل ابریشم، به دلیل کیفیت نازل محموله آن‌ها، محمود سیادت، رئیس اتاق بازرگانی ایران و افغانستان، ادعا کرد که در افغانستان آزمایشگاه‌های مناسبی وجود ندارد و نتایج بسیاری از آزمایش‌ها مبنی بر غیراستاندارد بودن سوخت ارسالی به افغانستان نادرست است.
سیادت روز یکشنبه به خبرگزاری ایلنا گفت: «این مشکل نه‌تنها در دولت سرپرستی طالبان که در دولت جمهوریت هم وجود داشت. نتایج بسیاری از آزمایش‌ها خطا است و اتحادیه نفت و گاز سراسری افغانستان هم به آن انتقاد دارد. سوخت باکیفیت نه فقط از ایران بلکه از کشورهای دیگر از جمله ترکمنستان هم برگشت خورده است.»
از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اوت ۲۰۲۱، تانکرهای حامل نفت، گازوئیل و گاز صادراتی از ایران بارها از مرزهای افغانستان برگشت خورده‌اند. مسئولان طالبان در اداره ملی استاندارد، دلیل استرداد تانکرها را کیفیت پایین و مطابق استاندادهای تعریف‌شده در افغانستان نبودن محموله آن‌ها اعلام کرده‌اند. در آخرین مورد، اداره ملی استاندارد در رژیم طالبان روز پنجشنبه ۱۶ فروردین اعلام کرد که ۳۸ تانکر حامل نفت را که از ایران وارد افغانستان شده بود، در مرز ابونصر فراهی در استان فراه به ایران بازگردانده است.
بر اساس اطلاعیه‌های اداره ملی استاندارد طالبان، تنها در یک ماه اخیر، حدود ۲۴۰ تانکر نفت که شرکت‌ها و بازرگانان از ایران و ترکمنستان به افغانستان وارد کرده‌اند، پس از بررسی این اداره برگردانده شده‌اند. دلیل استرداد همه این تانکرها «بی‌کیفیت» بودن سوخت اعلام شده است.
با این حال مقام‌های جمهوری اسلامی در این مدت به این اقدام طالبان واکنش‌های متفاوتی نشان داده‌اند.
محمود سیادت که مسئولیت اتاق بازرگانی ایران و افغانستان را برعهده دارد، دلیل این اقدام طالبان را نبود آزمایشگاه‌های مناسب و فقدان کارشناسان مجرب می‌داند، اما محمد مهدی جوانمرد قصاب، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهوری ایران در امور افغانستان، دی ماه ۱۴۰۱، گفته بود که تانکرهای برگشت‌خورده از افغانستان متعلق به عراق‌اند؛ در حالی که طالبان اعلام کردند که تانکرها به ایران تعلق دارند و به دلیل بی‌کیفیت بودن مسترد شده‌اند.
آذر ۱۴۰۲، احمد معروف‌خانی، رئیس هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران، گفت محصولاتی که از ایران به افغانستان صادر می‌شوند، مشکل فنی ندارند و تانکرهای برگشت‌خورده به شرکت‌های خصوصی تعلق دارند و محصولات شیمیایی مشابه در داخل ایران توزیع نمی‌شود. معروف‌خانی نیز توانایی طالبان را در تعیین کیفیت محصولات شیمیایی زیر سوال برد و گفت: «در این رابطه، به استانداردهای افغانستان چندان نمی‌توان اتکا کرد.»
در همین حال، ادعاهایی در مورد اخاذی طالبان از بازرگانان ایرانی و تحمیل خرید نفت از بازرگانان ایرانی به رانندگان افغان هم در ماه‌های اخیر مطرح شده است. معروف‌خانی دی ۱۴۰۲، زمانی که طالبان ۱۳ تانکر حامل محصولات نفتی ایران را به دلیل «بی‌کیفیت بودن» از مرز برگرداندند، به رسانه‌ها گفت که طالبان این کار را به منظور اخاذی از بازرگان‌ها انجام می‌دهند. او مدعی شد: «اگر بازرگان‌ها پول بیشتری به این گروه بدهند و با آن‌ها وارد معامله شوند، نفت به افغانستان می‌رود.»
اما طالبان این ادعا را رد کردند و گفتند که کیفیت محموله تانکرهای سوخت وارداتی را با توجه به استانداردهای روز سنجش می‌کنند.
در همین حال، برخی رانندگان افغان در مرز ایران هم به رسانه‌های محلی گفته‌اند که بازرگانان ایرانی پس از آنکه طالبان تانکرهای نفتشان را از مرز بازمی‌گردانند، نفت برگشتی را به‌زور به رانندگان افغان تانکرها می‌فروشند تا آن را قاچاقی وارد افغانستان کنند.
ماجرای برگشت دادن نفت ایران که از بیش از یک سال پیش آغاز شد، در حالی ادامه دارد که طالبان به طور گسترده تلاش دارند روابط تجاری و ترانزیتی با جمهوری اسلامی را افزایش دهند. این گروه درصدد استفاده از بندر چابهار به عنوان جایگزینی برای بندرهای تجاری پاکستان است تا بتوانند مسیر ترانزیت کالا به آسیای میانه را به جای پاکستان از افغانستان و از طریق ایران تغییر دهد.
با این حال برگشت دادن تانکرهای حامل مواد نفتی هرازگاه میان تشکیلات بازرگانی و مقام‌های دو طرف تنش‌هایی ایجاد می‌کند.
