حامد اسماعیلیون؛ «رویای» سرنگونی «امپراطوری ترس و جنایت»

حامد اسماعیلیون و نویسندگی؛ نویسنده‌ای که از «نجیب» بودن اعلام برائت کرد

پیش از شلیک موشک سپاه پاسداران به هواپیمای اوکراینی، نویسندگی و دندانپزشکی دو وجه غالب حامد اسماعیلیون بوده است.

حامد اسماعیلیون متولد ۲۱ اسفند ماه ۱۳۵۵ در کرمانشاه است و از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۹ در تبریز به تحصیل در رشته دندانپزشکی مشغول بود. او سپس در گلستان و مازندران و در نهایت در تهران کار و زندگی، و در سال ۱۳۸۹ به کانادا مهاجرت کرد.

در سال ۱۳۸۷ اولين مجموعه‌ داستان اين نويسنده با عنوان «آويشن قشنگ نيست» منتشر و سال بعد برگزيده‌ بخش مجموعه‌ داستان اول جايزه هوشنگ گلشيری شد. دومين مجموعه‌ داستان او نیز با «قناری باز» منتشر شد.

همچنین هیات داوران گلشیری، رمان «داتیس» را به عنوان رمان اول سیزدهمین دوره جایزه هوشنگ گلشیری انتخاب کرد. کتاب‌های او همچنین برنده برخی از جایزه‌های ادبی در ایران نیز شده بودند.

رمان «گاماسیاب ماهی ندارد» جزو کتاب‌های پرفروش در یک سالِ اخیر بوده است. اتفاقات این رمان از سال ۱۳۵۸ شروع می‌شود و در ۱۳۶۷ پایان می‌یابد.

در این رمان، اتفاقات این سال‌ها از جمله درگیری‌های سپاه پاسداران و سازمان مجاهدین خلق روایت می‌شود. از این رو به خصوص پس از تجمع بزرگ ایرانیان در برلین برخی از وبسایت‌های نزدیک به جمهوری اسلامی با اشاره به جلد این رمان که تصویر محوی از اعضای سازمان مجاهدین خلق را نشان می‌دهد به حامد اسماعیلیون حمله کردند.

آقای اسماعیلیون در برخی نشست‌ها در ایران نیز شرکت می‌کرد، ازجمله دی‌ماه ۹۲ در آخرین شب از شب‌های داستان برج میلاد سخن گفت.

او گفته بود: «مهاجرت برای ادبیاتی‌ها تکه‌پاره شدن است و نویسنده همیشه این حس را دارد که بخشی از وجودش در یک کشور و بخش دیگرش در کشور خودش جا مانده است.»

آقای اسماعیلیون سال ۱۳۹۴ بیانیه برخی نویسندگان در انتقاد از دانلود رایگان را امضا کرده بود.

در این نامه اعلام شده بود: «باید پرسید با این پدیده‌ی شبه سوسیالیستی، آیا تا چند دهه‌ی آتی دیگر توانی برای ‘نیروی کار’ تولیدکننده‌ کتاب باقی می‌ماند تا کاری تولید کند و آنگاه مخاطبی بخواهد به‌گونه‌ای اشتراکی از آن بهره ببرد؟ باید پرسید ‘گفتار’ پُرمدعای آنها با چه ‘پراکسیسی’ پیوند خورده است و به‌واقع چه کسانی از آن بهره می‌برند؟!»

آقای اسماعیلیون مصاحبه‌هایی نیز درباره داندانپزشکی و نویسندگی کرده بود و ازجمله گفته بود که «مطلقا هنگام کار دندانپزشکی به داستان‌نویسی فکر نکرده‌ام.»

او اما بعدها از اینکه برای کتاب‌های خود درخواست مجوز کرده و به سانسور تن داده، انتقاد کرده است و به نویسندگان نیز گفته که «دنیای آزاد را امتحان کنید.»

او همچنین با انتقاد از رفتار گذشته‌اش نوشت که دیگر« نویسنده‌ نجیبی» نیست و«از اتفاق در این باره بسیار نانجیب» است.

او با اشاره به متنی که درتوصیفش نوشته شده بود «حامد اسماعیلیون، نویسنده‌ نجیب»، افزود: «این که به سانسور و توقیف آثارم، به شش سال ممنوع‌الفعالیت بودن، به بازجویی‌ام در ایران و به پیغام‌های تاق و جفت هم اعتراض کرده‌ام و هم تا حدودی تن داده‌ام، آیا از نجابت است؟ یا از این که کمتر کسی مرا همراهی می‌کند؟ یا از این که زن و فرزندی فوق‌العاده در کنارم بود و این سوی دنیا حماقت‌های وزارت سانسور برایم اهمیتی نداشت؟.»

او اضافه کرد: «شکی نیست بوسیدن هرروزه‌ی دخترم، در آغوش گرفتن همسرم، شغل خوب، رفقای خوب، همه‌ی رنج‌ها را آسان می‌کرد و کار را از پیگیریِ امری فردی خارج کرده بود. می‌گفتم بگذار عمله‌ی سانسور و ممنوعیت در این حماقت بمیرند. آیا شما نام نجابت بر این رفتار می‌گذارید؟ نتیجه روشن است. بله دوستان! من به طور واضح و روشنی ‘نویسنده‌ی نانجیبی’ هستم و در اینجا ‘جان شیرینِ’ زن و فرزندم از دست رفته است و با بلایی که بر سر همسر و فرزندم آورده‌اند فرصت را مغتنم می‌شمرم و در همین صفحه پیشاپیش از خیلی از کلمات تر و تمیز، از نجابت، از خوشرویی، از ادب، از نزاکت و از لطافت اعلام برائت می‌کنم.»

آغاز تلاش برای دادخواهی و کشف حقیقت

شلیک موشک سپاه پاسداران به هواپیمای اوکراینی زندگی اسماعیلیون و تعداد دیگری از خانواده جان‌باختگان را زیر و رو کرد.

او پس از شنیدن این خبر راهی ایران شد و در فرودگاه فرانکفورت با بی‌بی‌سی فارسی مصاحبه کرد و گفت که در راه تهران است. او با اشاره به شایعات درباره شلیک به هواپیمای اوکراینی ابراز امیدواری کرد که دلیل این حادثه نقص فنی بوده باشد و افزود که «این به من آرامش می‌دهد.»

اسماعیلیون همچنین ابراز امیدواری کرد که مقامات جمهوری اسلامی نهایت همکاری را برای کشف علت واقعی حادثه داشته باشند و درباره جعبه سیاه براساس استانداردهای بین‌المللی رفتار شود.

اسماعیلیون گفت که کشف حقیقت تنها چیزی است که به خانواده قربانیان آرامش می‌دهد.

حامد اسماعیلیون پس از گذشت هفت روز از فاجعه شلیک به هواپیما در یک پست فیس‌بوکی نوشت: «امروز روز هفتم است. وقت آن است که این صفحه را ترک کنید، بعد از هفتم  دیگر کسی حوصله زاری ندارد. همه می‌روند و زندگی در جریان است، اما در این صفحه مردی تا ابد خون گریه خواهد کرد.»

او پس از مدتی چهره اصلی خانواده جان‌باختگان شد. خودش گفته است که اعضای خانواده جان‌باختگان اوکراینی پس از برگزاری چند جلسه به این نتیجه رسیده‌اند که باید انجمنی ثبت و اقدامات خود را در قالب آن پیگیری کنند.

آقای اسماعیلیون بر سازماندهی و مستندسازی تاکید بسیار دارد و تاکید می‌کند که هر هفته جلسات و نشست‌های کمیته‌های مختلف انجمن برگزار می‌شود.

او گفته است که تمرکز روی هواپیمای اوکراینی است اما در سخنان خود به دیگر اقدامات جمهوری اسلامی در قتل مخالفان اشاره می‌کند.

او ازجمله از سینما رکس به‌عنوان ماجرایی شبیه به هواپیمای اوکراینی نام برده است که خانواده قربانیان عامل را بازداشت می‌کنند و به قوه قضاییه ایران می‌سپرند، اما آمران اصلی که در قم و اصفهان زندگی می‌کردند لاپوشانی می‌کنند و به اعدام افرادی که بی‌گناه بودند، دست می‌زنند.

او گفته است: «بعد ۸۸ فکر می‌کردم که دیگر وحشتناک‌تر از این اقدام نمی‌توانند بکنند اما پس از هواپیما و آبان فهمیدم که به هر جنایتی توانا هستند.»

موفقیت‌های انجمن جان‌باختگان و انتقادها

حامد اسماعیلیون و خانواده جان‌باختگان توانسته‌اند بزرگترین تجمع ایرانیان در خارج از کشور را سازماندهی کنند که اتفاق بزرگ و بی سابقه‌ای بوده است. او در عین حال گفته است که برای تجمع در ایران فراخوان نمی‌دهد.

سخنگوی انجمن خانواده‌های جان‌باختگان پرواز اوکراینی در مصاحبه با بی‌بی‌سی فارسی نیز در پاسخ به این سوال که چرا برای برگزاری تجمعات مشابه در داخل ایران فراخوان نمی‌دهد، گفت: «من به‌عنوان یک فعال مدنی محدودیت‌های اخلاقی دارم و نمی‌خواهم جان کسی به خطر بیافتد. این نوع فعالیت به عهده فعالان حزبی و سیاسی است.»

او در عین حال آرمان خود را سقوط جمهوری اسلامی قرار داده و گفته است که «تا سقوطش دست برنمی‌داریم.». اسماعیلیون در سخنرانی برلین نیز گفت: «همه ما رویایی داریم و این رویا فقط با سقوط جمهوری اسلامی تحقق می‌یابد. این رویا با سرنگونی امپراطوری ترس و جنایت علی خامنه‌ای تعبیر می‌شود.»

یکی از اقدامات این کمیته نیز لغو بازی دوستانه ایران و کانادا در  شهر ونکوور بود. برخی از اقدامات این انجمن ازجمله کمپین «آسمان ایران امن نیست» اما به نتیجه نرسیده است. کمپینی که در آن خانواده جان‌باختگان پرواز ۷۵۲ هواپیمای اوکراینی با راه‌اندازی کارزار «آسمان ایران امن نیست» خواستار توقف پروازهای خطوط اروپایی در کریدور هوایی ایران شده بودند.

او گفته است: «در مقاطعی که فعالیت‌های ما شدت می‌گرفت، مثل بازی فوتبال یا کمپین ‘آسمان ایران امن نیست’، پیام‌های تهدیدآمیز و توهین‌آمیز دریافت کردیم.»

انجمن خانواده‌های جان‌باختگان همچنین موفق شد که ۲۳ شهریور شکایت رسمی علیه جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران در «دیوان بین‌المللی کیفری در لاهه» ثبت کند.

تحریم ۱۰ هزار فرمانده سپاه‌پاسداران و همچنین مقامات جمهوری اسلامی ازجمله محمدجواد ظریف، وزیر خارجه دولت حسن روحانی، از اقداماتی بوده که کانادا پس از اعتراضات سراسری در ایران صورت داده است، و بخشی از این اقدامات با پیگیری خانواده جان باختگان انجام شده است.

انجمن خانواده‌های جان‌باختگان اعلام کرده بود که «محدودیت عدم ورود به کانادا و عدم امکان هرگونه معاملات مالی برای بیش از ۵۰ درصد از اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، متشکل از لیستی ۱۰هزار نفره از پرسنل سپاه، تنظیم» شده است. با این حال هنوز این فهرست ۱۰ هزار نفره مشخص نیست.

بخشی از دیگر خواسته‌های انجمن خانواده جان‌باختگان که در سخنرانی حامد اسماعیلیون در برلین نیز مطرح شد، ازجمله اخراج سفرای جمهوری اسلامی، هنوز اجرا نشده است.

جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، نیز در برخی از تجمعات اعتراضی ایرانیان شرکت کرده است. با این حال آقای اسماعیلیون در برخی سخنرانی‌ها ازجمله در تیر ماه با حضور در مقابل کمیته‌ای در پارلمان کانادا، از دولت این کشور به دلیل رویکرد «محافظه‌کارانه» و «اتلاف وقت» در پیگیری و تحقیقات این پرونده انتقاد کرده بود.

حامد اسماعیلیون که به عنوان سخنگوی انجمن خانواده جان‌باختگان معرفی شده، اینک چهره اصلی این انجمن است. در ماه‌های اخیر اما برخی از اعضای انجمن با رویکردهای متفاوتی جدا شده و از اسماعیلیون انتقاد کرده‌اند.

تجمع برلین و سخنرانی برخی افراد در آن نیز انتقادهایی را به دنبال داشت و اسماعیلیون در پاسخ به انتقادها گفت: «موضع ما هم در مورد تمامیت ارضی ایران همان چیزی‌ است که از ایران شنیده می‌شود. مسیر ما هم کاملا مستقل از احزاب سیاسی‌ است. اشتباهات را به گردن می‌گیریم و در تجمعات بعدی با دقت بیشتری عمل خواهیم کرد.»

استفاده از ادبیات و هنر

حامد اسماعیلیون از ادبیات و هنر نیز برای مطرح کردن شلیک موشک سپاه پاسداران به هواپیما استفاده کرده و انتشارات «پری‌را» را به نام دخترش بنا نهاده است. «در این خانه برف می‌بارد (خاطرات یک بازمانده)» یکی از کتاب‌های جدید حامد اسماعیلیون است، روزنامه نویسی‌های روزانه او در بیش از ۲۰ سال که به نوعی بازنویسی شده است.

«تابستانی با پنج تیر» کتاب دیگر اسماعیلیون در ۱۳۹۵ نوشته شده است که قابل انتشار در ایران نبوده است. آقای اسماعیلیون درباره «خاطرات بریده‌ صدراعظم» نیز نوشته است: «در شب هجدهم دی‌ماه در فکر نوشتن آخرین صفحات بودم که خبر مهیب سقوط هواپیما را شنیدم. سقوطی که سه روز بعد نام جنایت بر خود گرفت. او این کتاب را نخوانده است اما می‌خواست که منتشر شود.»

او همچنین پس از فوت عباس معروفی نوشت که از نویسندگان بسیاری تقاضا کرده بود در نوشتن زندگینامه‌ مسافران پرواز کمک کنند و عباس معروفی نیز داوطلب شد و زندگینامه‌ «غنیمت اژدری» را نوشت.

فیلم «۷۵۲ یک عدد نیست» ساخته بابک پیامی نیز با نگاهی به زندگی حامد اسماعیلیون و شلیک موشک سپاه پاسداران به هواپیمای اوکراینی ساخته شده است.