شعارهای اعتراضات ایران؛ از «زن، زندگی، آزادی» تا «بهش نگین اعتراض، اسمش شده انقلاب»

در این سال همچنین برای اولین بار موضوع جانشینی مجتبی خامنه‌ای به جای پدرش به صورت جدی مطرح شد و معترضان شعار «مجتبی بمیری، رهبری را نبینی» سر دادند.

در اعتراضات امسال اما دامنه شعارهای علیه رهبر جمهوری اسلامی به شعارهای جنسی نیز رسیده که از جمله آنها شعار دانشجویان دانشگاه شریف بود.

در اعتراضات سال‌های گذشته اما شعارهایی علیه رئیس جمهور نیز سر داده می شد اما در این اعتراضات به ندرت شعاری علیه رئیسی یا دیگر سران قوا سر داده شد. حتی پس از سخنان رئیسی درباره معترضان که به نوعی «مگس» خواندن آنان محسوب می‌شد نیز شعارهای محدودی علیه اوداده شد.

افزایش شعارها در نفی جمهوری اسلامی

محور شعارهای معترضان در سال ۱۳۸۸ موضوع تقلب در انتخابات بود و آنان که پیش از انتخابات شعار «اگر تقلب بشه، ایران قیامت می شه» سر داده بودند پس از انتخابات شعار «رای ما را پس بدین» و «رای ما را دزدیدن، دارن باهاش پز می دن» سر می‌دادند.

در این فضا می شد از شعارها برداشت کرد که موضوعی مانند ابطال انتخابات یا برکناری محمود احمدی نژاد از سمت ریاست‌جمهوری خواسته معترضان است.

از آبان ۹۶ به بعد اما شعارها بیشتر اصل حاکمیت جمهوری اسلامی را نشانه گرفته و کمتر حول محور خاصی است. این اعتراضات نیز هر چند که با موضوع گشت ارشاد شکل گرفت اما مطالبه‌ای مانند برداشته شدن گشت ارشاد دیگر در شعارها مطرح نیست و شعارها بیشتر در نفی کلیت جمهوری اسلامی است.

آغاز شعار از یک شهر و گسترش به تهران و جهان

در سال‌های اخیر نیز سابقه داشته که شعاری در یکی از تجمعات شهرهای ایران آغاز و در شهرهای دیگر تکرار شود اما مطرح شدن شعار «زن، زندگی، آزادی» از شهر سقز و مطرح شدن آن به عنوان اصلی ترین شعار اعتراضات موضوعی بی سابقه است.

پیش از این برخی از شعارهای کشاورزان اصفهانی از جمله «رو به میهن پشت به دشمن» یا برخی شعارهای دیگر سر داده شده در تجمعات شهرهای ایران از جمله «دشمن ما همین جاست، دروغ می گن آمریکاست» در شهرهای دیگر سر داده شده اما برای اولین بار است که یک شعار در همه تجمعات شهرهای ایران و خارج از کشور در این سطح از گستردگی مطرح می‌شود.

شعارهای رکیک

هر چند که در اعتراضات گذشته نیز معترضان فحش‌هایی به ماموران امنیتی و مقامات حکومت می‌دادند اما برای اولین بار در اعتراضات ۱۴۰۱ شعارهایی با محتوای جنسی با سبک و نظم خاص داده می‌‌شود. موضوعی که واکنش‌های متفاوتی داشته است. برخی آن را به زیان اعتراضات دانسته و برخی آن را متناسب با ادبیات نسل جدید دانسته‌اند که درک آن برای نسل‌های قبل سخت است.

در این میان رسانه‌های داخلی نیز به این موضوع پرداخته‌اند و خبرگزاری ایسنا گزارشی را در اینباره منتشر کرده است.

صادق زیباکلام، استاد دانشگاه، شعارهای رکیک را ناشی از سرخوردگی دانشجویان دانسته و گفته است: «در نتیجه، این دانشجو شعارهایش مؤدبانه، فهیم یا متناسب با محیط دانشگاه نیست. مانند یک فنر فشرده‌ شده است که با اندک فشاری فوران می‌کنند و در فوران خیلی نمی‌توان انتظار رفتار درست داشت.»

مصطفی مهرآیین، استاد دانشگاه و پژوهشگر علوم سیاسی و فرهنگ در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا گفته بود: « در واقع این شعارها بازگو کننده و آیینه جامعه‌اند؛ به این معنا که اتفاقاتی در جامعه رخ می‌دهد و این شعارها را از جامعه می‌گیرند و در قالب زبان طرح می‌کنند و این زبان چیزی نیست جز آینه جامعه.»

او درباره مقایسه شعارها با شعارهای اعتراضات قبلی گفته بود: «الان جامعه به جایی رسیده که معتقد است هیچ اصلاحی در گفتمان حاکم ممکن نیست؛ برخلاف جنبش‌های ۷۸ تا ۹۸. بنابراین اصولا شعارها به سمت و سوی دیگری رفته است. وقتی فضا رادیکال می‌شود، شعارهای مخالفان هم رادیکال می‌شود و وضعیت، تندتر خواهد شد.»

شعارها درباره کشته‌شدگان

در هر دوره از اعتراضات نام برخی از کشتهشدگان در شعارها مطرح شده است. از جمله معترضان در سال ۸۸ شعار می‌دادند « ندای ما نمرده، ولایت است که مرده».

در اعتراضات امسال نیز معترضان شعار می دهند که «نیکای ما را بردند، جنازش را آوردند.»

«رضا شاه روحت شاد»

یکی از شعارهای اعتراضات دی ماه ۹۶ که توجه ها را به خود جلب شعار «رضا شاه،  روحت شاد» بود. در اعتراضات سال ۹۸ نیز این شعار در شهرهای مختلف تکرار شد اما در اعتراضات ۱۴۰۱ کمتر گزارش ها یا ویدیوهایی درباره آن منتشر شده است.

ذکر نشدن نام یک رهبر خاص در اعتراضات

اعتراضات سال ۸۸ پس از اعتراض میرحسین موسوی و مهدی کروبی به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری شکل گرفته بود و از این جهت شعارهایی نیز در حمایت از آنان مطرح می شد. در اعتراضات دی ماه ۹۶ به بعد اما شعاری در حمایت از فرد یا جریان سیاسی خاص داده نشده است.

«سفارت روسیه، لانه جاسوسیه»

یکی از شعارهای مشهور سال ۸۸ «سفارت روسیه لانه جاسوسیه» بود و همچنین در روزهایی که راهپیمایی‌های معترضان در کنار راهپیمایی حکومتی مانند روز قدس برگزار می شد، آنان در واکنش به شعار «مرگ بر آمریکا» از تریبون رسمی شعار «مرگ بر روسیه» و «مرگ بر چین» سر می دادند.

با این حال با وجود نزدیک تر شدن بیشتر حکومت جمهوری اسلامی به روسیه و همچنین چین در سال های اخیر شعاری علیه این دو کشور داده نشده است. حتی با وجود حمله روسیه به اوکراین نیز شعاری درباره این اقدام روسیه داده نشده است.

یکی از شعارهای مشهور اعتراضات سال ۸۸ نیز «نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران» بود. همچنین در راهپیمایی ۲۵ بهمن سال ۸۹ معترضان شعارهایی از جمله «چه با شتر،چه با موتور، مرگ بر دیکتاتور» و «مبارک، بن علی، نوبتِ سید علی» سر دادند.

با این حال در این اعتراضات شعارهایی از این دست در اعتراضات به اقدامات منطقه ای جمهوری اسلامی سر داده نشده است.

«اصلاح‌طلب، اصول‌گرا دیگه تمومه ماجرا»

«اصلاح‌طلب، اصول‌گرا دیگه تمومه ماجرا» یکی از اصلی ترین شعارهای اعتراضات دی ماه ۹۶ بود که تحلیل‌های زیادی را دامن زد و به نوعی برخی از اتفاقات بعدی نیز با این شعار تحلیل شد.

هر چند اعتراضات امسال را نیز می‌توان به نوعی ادامه روند آن اعتراضات دانست و معترضان عملا از همه گروه‌های سیاسی در داخل حکومت عبور کرده‌اند اما در شعارها نیز اشاره‌ای به این موضوع نمی‌شود.

نسل دهه ۸۰ و بچه های جنگ

«ما بچه‌های جنگیم، بجنگ تا بجنگیم» یکی از شعارهای سال ۸۸ بود و معترضان به دهه ۶۰ و دوره تولد خود اشاره داشتند. با وجود مطرح شدن گزارش‌ها درباره نقش پررنگ متولدان دهه ۸۰ در اعتراضات اما کمتر شعارهایی با اشاره به این موضوع داده شده است.

«ایران را پس می گیریم»

پس از استفاده محمود احمدی نژاد در آن زمان از پرچم جمهوری اسلامی، گروهی از معترضان شعار می دادند که «موسوی، موسوی، پرچم ایران منو پس بگیر ». در سال‌های اخیر نیز «شعارهای می جنگیم، می میریم، ایران را پس می‌گیریم» به صورت گسترده مطرح شده است.

در این اعتراضات نیز شعارهایی از جمله «از زاهدان تا تهران، جانم فدای ایران.» همچنین شعارهایی در همبستگی قومیت های مختلف در ایران سر داده شده و از جمله معترضان در شهرهای ترک نشین ایران به زبان ترکی شعار «آذربایجان بیدار است، حامی کردستان است»، سر دادند.

«بسیجی واقعی همت بود و باکری»

در سال ۸۸ گروهی از معترضان شب‌ها شعار «الله اکبر» سرمی دادند و همچنین به دلیل حمایت خانواده‌های مهدی و حمید باکری و همچنین محمد ابراهیم همت، از فرماندهان سپاه در دوره جنگ ایران و عراق از موسوی و کروبی معترضان شعار «بسیجی واقعی، همت بود و باکری» سر می‌دادند.

با این حال در این اعتراضات شعارها علیه بسیج و سپاه پاسداران تنها حملات شدید و تا حدودی با محتوای جنسی بوده است.

«بهش نگین اعتراض، اسمش شده انقلاب»

در اعتراضات ۱۴۰۱ موضوع انقلاب به صورت گسترده‌ای مطرح شده و «بهش نگین اعتراض اسمش شده انقلاب»  و «این دیگه اعتراض نیست، شروع انقلابه» از جمله شعارهای معترضان بود.

شعارهایی که پیش از این مطرح نشده بود و حتی در دوره ای مفهوم و کلمه انقلاب کمتر مطرح می شد و حتی گروه های مخالف جمهوری اسلامی نیز از عبارت براندازی استفاده می‌کردند.