احمد بخارایی، مدیر گروه جامعه‌شناسی سیاسی انجمن جامعه‌شناسی ایران، با انتقاد از تبعیض موجود در جامعه گفت که در ایران ساختارها دچار مسئله و مشکل‌اند و این نقص و ضعف به فرار افراد از کشور منجر شده است؛ «فرار به دلیل اینکه فرد نمی‌داند چه آینده‌ای پیش رو دارد و فقط می‌خواهد برود؛ پس افراد در حال فرارند نه مهاجرت.»
این استاد دانشگاه در گفت‌وگو با دیده‌بان ایران، در مورد علت آنچه فرار ایرانیان خواند گفت: «افراد با این تصور که بالاتر از سیاهی رنگی نیست و با مرگ تدریجی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، همچنین با ذهنیت منفی و بلاتکلیفی (مرگ یک بار، شیون یک بار) تصمیم به رفتن می‌گیرند. به عبارت دیگر فرد بر اساس ذهن ناخودآگاه خود به آب‌وآتش می‌زند تا فقط دفع و رانده شود نه اینکه مکان دیگر برای او جذابیتی داشته است.»
نرخ دلار لحظه‌به‌لحظه به ۴۵ هزار تومان نزدیک می‌شود و کارشناسان اقتصادی رسیدن نرخ دلار به ۵۰ هزار تومان را هم چندان دور نمی‌بینند. از سوی دیگر، خیزش سراسری مردم ایران، کشتار معترضان و بازداشت و احضار و تهدید هزاران نفر از شهروندان و دانشجویان و فعالان صنفی مختلف باعث شده است که شهروندان ایرانی بیش از پیش به فکر مهاجرت بیفتند و این تبعیض‌ها آزارشان دهد.
احمد بخارایی معتقد است تبعیض میان مردم از مرکز شروع می‌شود و تا مرزها ادامه دارد. او با اشاره به اینکه برخی تبعیض‌ها که ریشه تاریخی دارند و در دوران ما به توان دو رسیده‌اند.
این عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران افزود: «از همه مهم‌تر اینکه رسانه‌های تحت حمایت هم آن‌ها را پوشش می‌دهند و از این رو این اژدهای چندسر در این گردونه نابرابر قوام می‌گیرد و با زدن یک سر آن نیز هیچ اتفاقی نمی‌افتد. ناعدالتی و فقر خروجی و پیامد چنین سیاستی است که با مُسکن‌های موقتی رفع نمی‌شود، زیرا سرچشمه که آلوده باشد، راهکارهای موقتی جوابگو نیستند. مثل طرح‌های تشویقی ازدیاد جمعیت که به‌هیچ وجه موفق نبودند و میزان زادوولد همچنان در وضعیت بحرانی قرار دارد و حرکت جامعه به سمت پیرشدن شدت یافته است؛ بنابراین باید به دنبال علت‌ها بود نه معلول‌ها.»
بر اساس گزارش رصدخانه مهاجرت ایران، در ۱۰ سال منتهی به سال ۲۰۲۱، برای ایرانیان در اروپا، آمریکای شمالی، استرالیا، ترکیه و شماری دیگر از کشورها سالانه به‌طور متوسط حدود ۸۶ هزار ویزا یا اجازه اقامت غیرتوریستی صادر شده است.
محمد وحیدی راد، مدیرعامل انجمن بازرگانی ایران و کانادا، هم از انتقال ۷۰ میلیارد دلار سرمایه از ایران به کانادا خبر داد. او در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات، اعلام کرد که بر اساس براورد‌ها، فعالان بخش صنعت و تجارت ایران در یک سال و نیم اخیر حدود ۷۰ میلیارد دلار سرمایه را به شکل کارخانه و ملک از ایران خارج کرده و به کانادا برده‌اند.
سازمان نظام پزشکی ایران نیز پیش‌تر اعلام کرده بود که در طول یک سال گذشته، ۱۶۰ متخصص قلب از ایران مهاجرت کرده و در همین مدت، ۳۰ هزار نفر از اعضای کادر درمان شامل پزشکان و پرستاران که مقصدشان کشور عمان بود، درخواست گوداستندینگ (گواهی حسن انجام کار و عدم سوءپیشینه) داده‌اند. در چهار سال گذشته، ۱۶ هزار پزشک عمومی هم ایران را ترک کرده‌اند.
تمام این آمارها راوی مهاجرت گسترده ایرانیان یا همان فراری است که احمد بخارایی به آن اشاره می‌کند. بعد از ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی، خبرهایی مبنی بر افزایش درخواست برای مهاجرت منتشر شد اما آیا مهاجرت ایرانیان به اصولگرا، اصلاح‌طلب یا میانه‌رو بودن دولت ربط دارد؟
احمد بخارایی در بخش دیگری از این گفت‌وگو، تصریح می‌کند که مهاجرت از ایران طی این سال‌ها همواره سیر صعودی داشته و آمار روزافزون هنجارشکنی‌ها، انحراف‌ها و فروپاشی‌های اجتماعی نشان‌دهنده این است که حکومت اصلاح‌طلب و اصولگرا تفاوتی نداشته است. او معتقد است که فقدان مشارکت در انتخابات ۱۴۰۰ زنگ خطری بود که حاکمیت به آن بی‌توجه بود.
این استاد دانشگاه در ادامه، می‌گوید: «در تحقیقات جامعه‌شناسی باید ساختاری عمل کنیم؛ تغییر یک وزیر یا اضافه کردن وزارتخانه و… مشکلی را حل نکرده است و نمی‌کند، زیرا این موضوع‌ها در سطح میانه قرار دارند. اگر عملکرد ساختارها مثبت و خوب باشد، می‌توان سطوح میانی و خرد را نیز اصلاح و ترمیم کرد؛ در غیراین‌صورت تمثیل خانه از پای‌بست ویران است تمام و کمال مصداق دارد.»
برخی خبرها حاکی از ثبت ۳۵۳ هزار درخواست برای آزادسازی مدرک طی شش سال گذشته است. موضوعی که از تصمیم بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی برای مهاجرت تحصیلی پرده برمی‌دارد. بر اساس گزارش رصدخانه و آمارهای سازمان امور دانشجویان، از بهمن ۱۳۹۵ تا اواخر مهر ۱۴۰۱ در مجموع ۳۵۳ هزار و ۴۵۷ نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ایران برای لغو تعهد خدمت آموزش رایگان به سازمان امور دانشجویان درخواست داده‌اند و این سازمان با ۲۲۴ هزار و ۷۰ درخواست موافقت کرده است.
البته درخواست لغو تعهد خدمت رایگان به معنای مهاجرت قطعی افراد نیست، اما می‌تواند معیار و سنجشی برای افزایش تمایل و اقدام به مهاجرت فارغ‌التحصیلان دانشگاهی باشد. ۵۷ درصد از درخواست‌ها را فارغ‌التحصیلان مرد و ۴۳ درصد را فارغ‌التحصیلان زن ثبت کرده‌اند.
بر اساس این آمار، فارغ‌التحصیلان دانشگاه تهران هشت درصد، دانشگاه شهید بهشتی چهار درصد، دانشگاه صنعتی شریف چهار درصد و دانشگاه صنعتی امیرکبیر سه درصد به ترتیب در صدر متقاضیان آزادسازی مدرک دانشگاه بودند. فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های تبریز، علم و صنعت ایران، فردوسی مشهد، صنعتی اصفهان و دانشگاه اصفهان نیز در جایگاه‌های بعدی درخواست گواهی لغو تعهد خدمت آموزش رایگان قرار دارند.
