با گذشت بیش از صد روز از آغاز مسمومیت‌های زنجیره‌ای در مدارس دخترانه ایران، ماجرا ابعاد تازه‌ای یافته است و در تازه‌ترین موارد بیش از ۳۰ مدرسه در چند استان کشور به طور همزمان روز گذشته هدف قرار گرفتند.
برای نخستین بار شماری از مقامات مسئول از جمله یونس پناهی، معاون وزیر بهداشت، حرف از «عمدی» بودن حوادث زده‌اند و گفته‌اند بیش از ۱۲۰۰ نفر در جریان این حملات مصدوم شده‌اند، هرچند هنوز آمار دقیقی از آنان اعلام نشده است.
این درحالی است که هنوز درباره ماده شیمیایی عامل این سلسله حوادث اعلامی رسمی صورت نگرفته است. در آغاز علت حوادث نشت منوکسید کربن گفته شده بود. وزارت بهداشت نیز اعلام کرده بود «عامل مسمومیت دانش آموزان قمی میکروبی نیست» و عباس ذاکریان فرماندار قم نیز بیان کرد که «موردی از مسمومیت در نتایج همه آزمایشات و نمونه‌های گرفته شده از دانش آموزان قمی در عالی‌ترین آزمایشگاه‌های مرجع در تهران مشاهده نشده است.»
این در شرایطی است که روز گذشته علیرضا منادی سفیدان، رییس کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی، گفت «براساس بررسی‌های ۳۰ متخصص وزارت بهداشت و نتیجه آزمایش‌های انجام‌شده مشخص شد که گاز نیتروژن (N2) در سم منتشرشده در مدارس وجود داشته است.» اما مجددا احمد وحیدی، وزیر کشور، روز ۱۰ اسفند اعلام کرد: «عامل خاصی را هنوز پیدا نکرده‌ایم که بگوییم ماده خاصی بوده که در نتیجه آن چنین اتفاقاتی افتاده است.»
وزارت بهداشت همچنان می‌گوید «سم بسیار خفیفی باعث این عوارض می‌شود»، هر چند نام آن را اعلام نکرده است. حال با وجود این اظهارات ضد و نقیض و با توجه به علائم شرح‌داده شده از سوی دانش‌آموزان مصدوم، چه ماده شیمیایی‌ای می‌تواند عامل احتمالی این حوادث باشد؟
گاز منوکسید کربن
این گاز موردی است که در ابتدا توسط برخی از مقامات مسئول به عنوان عامل این حوادث مطرح شد. منوکسید کربن که در اثر سوختن ناقص کربن پدید می‌آید بسیار سمی بوده و می‌تواند مرگبار باشد.
استنشاق این گاز در فضای سربسته باعث سرگیجه، خواب‌آلودگی ، بیهوشی و در نهایت خفگی می‌شود. احتراق ناقص یک بخاری گازی یا نفتی، یک آب‌گرم‌کن یا موتور یک خودرو می‌تواند منجر به تولید این گاز شود.
با این حال بنا بر علائم مصدومان و شهادت آنان در خصوص نحوه مسمومیت به نظر می‌رسد حملات ماه‌های اخیر به مدارس اخیر ارتباطی با این گاز نداشته باشد. چرا که در وهله اول بسیاری از دانش‌آموزان گفته‌اند که بوی شدیدی را احساس کرده‌اند، در حالی که منوکسید کربن گازی بی‌بو است. مسئله بعدی این است که شماری از دانش‌اموزان در حیاط مدرسه و در فضای باز دچار عوارض مسمومیت شده‌اند. چیزی که درباره منوکسید کربن و محیط غیرسربسته نمی‌تواند صادق باشد.
نیتروژن یا ان۲ (N2)
گاز نیتروژن یکی از عناصر شیمیایی است که ۷۸ درصد جو زمین را دربر گرفته و بخش اعظمی از هوای اطراف ما را تشکیل می‌دهد. این گاز در اثر رعد و برق، به اکسید نیتروژن تبدیل شده و با حل شدن در باران جذب خاک می‌شود. این ساز و کار نقشی اساسی در حیات گیاهان و جانوران روی کره زمین ایفا می‌کند.
تنفس نیتروژن به صورت عادی برای انسان ضرری ندارد و از ترکیبات آن به فراوانی برای ساخت مواد شیمیایی نظیر کودها استفاده می‌شود. از این نظر در صورت راهیابی به آب‌های زیرزمینی می‌تواند باعث آلودگی شود.
ازدیاد گاز نیتروژن همچنین در فضای سربسته ممکن است باعث خفگی شود و به همین منظور در موارد کار با آن از تهویه‌های مناسب در ساختمان‌ها استفاده می‌کنند. این گاز بعد از سرد شدن شدید تبدیل به مایع می‌شود و در صورتی که با سطح بدن تماس پیدا کند باعث خشک و ترک‌خوردن پوست می‌شود.
با این حال این گاز بی‌بو است، در حالی که دانش‌اموزان به هنگام حملات بوی تند نعنا، تخم‌مرغ گندیده، نارنگی یا پرتقال سوخته احساس کرده‌اند.
ارگانوفسفره‌ها
ارگانوفسفره‌ها ترکیباتی سمی و شیمیایی هستند که عمدتا در آفت‌کش‌ها و همینطور در سلاح‌های جنگی شیمیایی یافت می‌شوند و بوی تند میوه یا تخم‌مرغ گندیده دارند.
این ترکیب که در زمان جنگ جهانی دوم توسط دانشمند آلمانی به نام گرهارد شرادر کشف شد، به راحتی از طریق تنفس و همچنین پوست جذب می‌شود و بافت‌های عصبی بدن را هدف قرار می‌دهد. گازهای اعصاب سارین وVX، که مرگبارترین سلاح‌های شیمیایی جهان به شمار می‌روند، از زیرشاخه‌های ارگانوفسفره‌ها محسوب می‌شوند.
مسمومیت با دُز بالای آفت‌کش‌ها می‌تواند خطرناک و مهلک باشد. ضعف عضلانی، بی‌حالی، تهوع، علائم اختلال تنفسی، تپش قلب، بی‌حسی پاها و سرگیجه یعنی عواملی که توسط شماری از دانش‌اموزان مصدوم حوادث اخیر ایران گفته شده‌اند با علائم مصدومیت حاصل از ارگانوفسفره‌ها تقریبا مطاقبت دارند. یک پزشک متخصص در درمان قربانیان مسمومیت که نخواسته است نامش فاش شود به روزنامه گاردین بریتانیا گفته است: « با اطلاعاتی که در دسترس است، محتمل‌ترین علت این مسمومیت می‌تواند عامل ضعیف ارگانوفسفره باشد.»
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
روزنامه نیویورک‌تایمز آمریکا در سال ۲۰۱۰ و پس ازمسمومیت مشابه در دانش‌آموزان دختر در افغانستان به نقل از مقامات سازمان جهانی بهداشت نوشته بود با آزمایش نمونه‌های خون دانش‌اموزان مصدوم مشخص شده است که این دانش‌آموزان با ترکیبات ارگانوفسفره مسموم شده‌اند.
کارشناسان می‌گویند تشخیص عامل اصلی به انجام آزمایشات دقیق بستگی دارد و از آنجا که آثار استنشاق این گاز تا ۴۸ ساعت در نمونه ادرار فرد مصدوم باقی می‌ماند؛ با انجام آزمایش سریع می‌توان وجود این ماده را تشخیص داد. همجنین رد آلودگی بر روی لباس دانش‌آموزان، در صورتی که بلافاصله داخل نایلون زیپ‌دار نگهداری شود، می‌تواند برای تشخیص عامل حمله استفاده شود.
